غزه ( راه حج از طریق - )

در دوران حکومت عثمانی ها دو کاروان اصلی برای انتقال حجاج کشورهای عربی به نام های کاروان حجاج شام و کاروان حجاج مصر به وجود آمد . برای مدت کوتاهی در قرن شانزدهم میلادی کاروان سومی نیز به نام حجاج یمنی به وجود آمد . جاده ای که کاروان حج شام از دمشق تا حجاز می پیمود بنام جاده سلطانی نامگذاری گردید .

زمانی که دولت عثمانی صاحب قدرتی بود ، حفاظت از کاروان حج را عهده دار شد و برای سرپرستی این کاروان حاکمان محلی را در فلسطین منصوب نمود . که اغلب آنان از صحرانشینان بودند . مأموریت آنها دفع خطراتی که کاروان را تهدید می کرد و تأمین سلامت و امنیت آن بود . سرپرستی حجاج علاوه بر داشتن اهمیت سیاسی و مذهبی منبع درآمد آنها ( سرپرستان ) بود . زیرا شتران مورد نیاز انتقال حجاج را در اختیار کاروان حجاج قرار می دادند .

هنگامی که حکام محلی به خاطر نزاع با یکدیگر و یا به خاطر غلبه فخرالدین قرقماز امیر جبل لبنان ( 1950 - 1635 ) بر آنها ناتوان شدند . کارمندان دولت عثمانی ( از ارتش انکشاری ، کارمندان غیرنظامی و سپس والیان ) به سرپرستی حجاج منصوب شدند .

این امر موجب اختلال در روابط بین سرپرست حجاج و بادیه نشینان گردید . با شدت یافتن تجاوزات صحرانشینان علیه کاروان حجاج به خاطر انگیزه های سیاسی و اقتصادی ، کاروان مزبور در برخی از مواقع برای مصون ماندن از تجاوزات از جاده سلطانی منحرف نشده و از غزه عبور می نمود .

این جاده فرعی به نام جاده غزه معروف گردید و به خاطر اینکه از امنیت کامل برخوردار بود ، کاروانهای

تجاری که از شام عازم مصر بودند از این جاده عبور می کردند .

لازم به تذکر است که کاروان حجاج شامی که کالاهای زیادی به همراه داشتند معمولاً در راه بازگشت از حجاز به جاده غزه منحرف می شدند و این امر بادیه نشینان را برای حمله به آنان تحریک می نمود .

همچنین خودداری سرپرستان حج ( از کارمندان عثمانی ) از پرداخت مبلغی معروف به " صر " به قبیله های صحرانشین ساکن اطراف جاده برای تأمین حمایت و حفاظت از کاروان ، افراد این قبیله را به حمله به سوی کاروان در راه بازگشت مجبور می نمود . این آخرین فرصت برای گرفتن تمامی مبلغ " صر خودشان " بود .

منطقه قطرانه محلی بود که کاروان در آن از جاده سلطانی به جاده غزه متمایل می شد . تأخیر ورود کاروان حج به دمشق اقتضا نمود که این کاروان به جاده غزه بازگردد . ورود کاروان به دمشق از طریق جاده سلطانی معمولاً در نیمه اول ماه صفر صورت می گرفت . عبور از جاده غزه موجب آن می شد که کاروان حج دو هفته تا یک ماه بعد از موعد مقرر به دمشق برسد .

مآخذ :

1. نابلسی ، عبدالغنی : الحقیقة و المجاز فی رحلة بلاد شام و مصر و الحجاز ( نسخه خطی ) .
2. الخیاری ، ابراهیم : تحفة الادباء و سلوة الغرباء ، عراق ، 196 .
3. Rafeq, A. K : The province of Damascus1723 - 1783, eirut 1966.