جنگ روانى در استراتژى اسرائیل

الف - تعریف :

جنگ روانى ( Psychological war Fare ) از جمله واژگانى است که در مورد آن نگرشهاى مختلفى وجود دارد . این اختلاف نگرشها عموما در مورد ماهیت و حدود این پدیده مى باشد .

عده اى آن را در چهارچوب و انحصار فعالیتهاى نظامى دانسته اند که به منظور پشتیبانى از مأموریتهاى نظامى صورت مى گیرد . دسته دیگر آن را فرآیندى مى دانند که طى آن یک کشور به منظور تأثیرگذارى و نفوذ بر عقاید و رفتار دیگر دولتها و مردم بیگانه در جهت خواست خود و با ابزارهایى غیر از ابزار نظامى ، سیاسى و اقتصادى آن را به کار مى گیرد . برخى دیگر ، فعالیتهایى همچون ترور ، براندازى و جاسوسى را که با انگیزه و هدف ارعاب ، یا ترغیب و متقاعدسازى مخالفان صورت مى گیرد در قلمرو جنگ روانى قرار داده اند .

اما دسته دیگر نیز وجود دارند که اقداماتى نظیر نفوذ در شخصیت افراد ، با استفاده از تکنیکهایى همچون شستشوى مغزى ( Brainwashing ) هیپنوتیزم ( Hypnosis ) و استفاده از عوامل روان دارویى ( Psychopharmaceutical ) را جنگ روانى مى دانند .

نگرش دیگرى معتقد است ، شکل دادن به نگرشهاى عمومى ملت نیز در این حوزه قرار دارد . و در تبیین این حوزه ، کلیه فعالیتهاى نظامى و سیاسى ، جنگ و گریز چریکى و دیگر اقدامات شبه نظامى ( ترور ، خرابکارى ، جاسوسى ) در مناطق پشت جبهه دشمن را مى توان برشمرد . بدین ترتیب و به طور کلى مى توان گفت در هر برهه اى " این واژه مترادف اصطلاحاتى نظیر تعلیم یا جهت دهى سیاسى ( Political orientation lindoctrination ) ترغیب سیاسى ( Political Persuasian ) ، تهاجم غیرمستقیم - ( Indirectaggression ) ، کشمکش طولانى ( Protractedconflict ) یا استراتژى براندازى به کار رفته است "

ب - تاریخچه :

در مورد تاریخچه جنگ روانى باید گفت این پدیده تقریبا همزاد بشر است . انسانها از دیرباز و به شکل کاملاً ابتدایى از این حربه استفاده مى کردند و با به کارگیرى برخى تکنیکهاى روان شناختى اولیه و ابتدایى ، رقباى خود را وادار به تسلیم و اعطاى امتیاز مى کردند . با پیدایش جوامع نسبتا متمدن ، استفاده از راهبردها و شیوه هاى جنگ روانى به شکل مرسوم امروزى نزدیکتر شد . در تاریخ هرودت ، Themistocles یونانى اولین کسى است که از شیوه هاى جنگ روانى به شکل مرسوم امروزى استفاده کرده است . وى با پخش اعلامیه و... از سربازان کشور متخاصم ( ایران ) مى خواست تااز جبهه فرار کنند . و یا از پشت بر نیروهاى خود بتازند . به عبارت دیگر وى سعى مى کرد با به کارگیرى و اجراى این شیوه ، بذر نفاق را در میان سپاهیان کشور رقیب بپاشد و از این طریق عزم نیروهاى نظامى حریف را براى مقابله و نبرد با ارتش یونان دچار تزلزل کند ، تا بدین وسیله مسیر پیروزى سپاهیان خویش را هموار سازد . در تاریخ نمونه هاى بسیارى در این باره ثبت و ضبط شده است .

بنا به اعتقاد برخى صاحب نظران ، تأکید " تزو " استراتژیست چینى ( در قرن پنجم پیش از میلاد ) بر تأثیر هیاهو و جنجال ، شایعه پراکنى و شعارهاى مختلف... در پیروزى نظامى اولین نوشته شناخته شده درباره جنگ روانى است . اما به نظر برخى از صاحب نظران ، واژه جنگ روانى اولین بار توسط " فولر " مورخ و تحلیل گر نظامى بریتانیایى در سال 1920 به کار برده شد . وقوع دو جنگ بین الملل اول و دوم ، جنگ کره و جنگ ویتنام اهمیت جنگ روانى را بیش از پیش براى کارشناسان نظامى و علماى علوم اجتماعى آشکار ساخت . از همین رو بود که در دوره پس از جنگ جهانى اول ، تبلیغات به عنوان یک ابزار کارآمد در دست یابى به اهداف ملى و فراملى مبدل گشت .

لنین و هیتلر بیش از دیگران از این وسیله براى نیل به اهداف ملى و فراملى بهره بردارى نموده اند . جنگ جهانى دوم موجب پدید آمدن سازمانهاى ویژه جنگ روانى گردید به ویژه در آمریکا و همین سازمانها به کار آموزش هزاران تن " اپراتور جنگ روانى " پرداختند .

ج - جنگ روانى در استراتژى اسرائیل :

تبلیغات متکى بر جنگ روانى به شکل کاملاً علمى ، از اصول مسلم استراتژى اسرائیل مى باشد . نحوه پیدایش این پدیده را مى توان در کتاب تحریف شده یهود یعنى " تورات " به اشکال گوناگون و در قالب پند و موعظه ، فرامین و دستورالعمل ، قصص و حکایت مشاهده نمود . بررسى و تحلیل تاریخى این فرامین و دستورات ، عمق استراتژیکى سیاستها و خطمشى هاى رژیم صهیونیستى در اعمال خشونت و تبلیغات روانى را روشن مى سازد . در این قسمت به دلیل روشن تر شدن مطلب به فرازهایى از موعظه و اندرزهاى " تورات " اشاره مى شود :

" اما از مردم شهرهایى که پروردگار ، خداى تو ، ارزانیت داشته ، احدى را باقى مگذار " یا در فرازى دیگر آمده : " وحشیگرى و استفاده از شیوه هاى وحشیانه باید به حد حیوانات چهارپا تنزل کند به این شکل ، که فرزندانشان را در مقابل چشمان والدین نابود کنند ، خانه هایشان را خراب کنند ، به زنانشان تجاوز کرده و بر جنینى که در رحم مادرى است ، دل نسوزانند و چشمشان بر هیچ طفلى رحم نکند " یا در مورد نبرد جدعون با اهالى مدین در تورات آمده :

"... در آن شب جدعون براساس اوامر پروردگار و با توجهات او تعدادى از مردان را به پایگاه اهالى مدین فرستاد تا ضمن استراق سمع ، به اطمینان دست یابند... وقتى به پایگاه آنها نزدیک شدند ، شنیدند که از جدعون ، مرد اسرائیل ، سخن به میان مى آید [وى با اطلاع از وضعیت روحى و روانى دشمن ]مردان خود را به سه دسته 100 نفرى تقسیم کرد و به آنها شیپورهایى داد و بر رأس هر دسته ، یک نفر را گمارد و به افرادش امر نمود ، که هر زمان که وى بوق زدن آغازید ، همانند او بوق زده و فریاد برآورند " براى جدعون "... و دشمن از ترس فریاد برمى آورد ، و از صحنه مى گریخت . "

جنگ روانى در استراتژى اسرائیل داراى دو کارکرد عمده زیر مى باشد 1 - در میادین نبرد 2 - تبلیغات روانى در عرصه بین المللى .

1. تبلیغات روانى در میادین نبرد :

اسرائیل در ارتباط با جنگ روانى در میادین نبرد داراى اصول سه گانه اى است که عبارتند از :

1. ایجاد تردید در پیروزى قطعى اعراب بر اسرائیل .
2. تظاهر به شکست ناپذیر بودن ارتش اسرائیل .
3. ایجاد شک در نیروهاى ارتش دشمن نسبت به فرماندهان خود و در مردم ، نسبت به رهبران سیاسى و نظامى شان .

جنگهاى ژوئن 67 و اکتبر 73 به ویژه جنگ ژوئن 67 به خوبى این مساله را اثبات نمود که کشورهاى عربى به دلایل متعدد از جمله ساختارهاى موجود سیاسى... در مقابله با رژیم صهیونیستى کاربرى لازم را دارا نمى باشند . پیروزى نسبى اعراب در جنگ 1973 را مى توان تنها جرقه براى احیاى حیثیت از دست رفته عربها در جنگ ژوئن 1967 دانست که در نهایت به دلیل پذیرش صلح از سوى مصر ، منجر به شکاف در جبهه اعراب گردید . مذاکرات خاورمیانه اعراب و اسرائیل تأییدى بر موفقیت این اصل یعنى تردید در پیروزى قطعى اعراب ، به شمار مى رود .

اپراتورى جنگ روانى اسرائیل درصدد برآمد تا ارتش این رژیم را ارتشى قوى و شکست ناپذیر جلوه گر نماید . به همین منظور پیروزیهاى نسبى اعراب ( که عمدتا در جنگ 73 متجلى شد ) در مواجهه با رژیم صهیونیستى را کاملاً نفى و تحریف مى نمایند . در هر مناقشه و درگیرى نظامى ، ارتش اسرائیل سعى مى کند با در دست گرفتن ابتکار عمل و زدن ضربه اول ، به ویژه برنامه ریزى و اجراى عملیات ویژه ( عملیات ربودن عناصر مخالف ، ترور رهبران سازمانهاى انقلابى و حمله به تأسیسات استراتژیک و حیاتى ) در پشت جبهه دشمن ، تفوق و برترى خویش را اثبات کند .

یکى از شیوه هاى جنگ روانى رژیم صهیونیستى ( که در اکثر جنگهاى اعراب و اسرائیل مبادرت به انجام آن کرده است ) تجزیه و کانالیزه کردن و ایجاد شکاف در صفوف واحد دشمن در نبردهاى مختلف بوده است . در خلال جنگ اکتبر 1973 دستگاه تبلیغات روانى رژیم صهیونیستى با انگیزه از بین بردن وحدت و هماهنگى کشورهاى عربى و ایجاد تردید در نیروهاى ارتش سوریه اعلام مى کرد که " ضعف نظامى سوریه ناشى از اختلاف نظرى است که بامتحدین عرب خود دارد به ویژه متحدینى نظیر عراق و اردن که در جبهه شرکت کرده اند و مجادلات دیرینه اى با سوریه دارند "

یا در برنامه هاى تبلیغاتى دیگر سعى مى کردند تا با تحریک اقلیتهاى قومى و مذهبى در سوریه ، بین صفوف ارتش سوریه که ترکیبى از قومیتهاى مختلف بود تفرقه ایجاد کنند . رادیو اسرائیل در این زمینه در 20 اکتبر 1973 اعلام نمود که سرهنگ رافق حلاوه ، افسر دروزى ارتش سوریه ، به اتهام قصور در انجام وظایف ، به دستور حافظ اسد اعدام شد . در همان روز رادیو اسرائیل ضمن مصاحبه با چند تن از دروزیان ساکن روستاهاى بلندیهاى جولان که ادعا مى کردند از نزدیک سرهنگ حلاوه را مى شناسند و مدعى بودند وى یکى از اعضاى محترم جامعه دروزى و یکى از اعضاى برجسته حزب بعث و از طرفداران حافظ اسد بود ، مرگ وى را تأیید کردند . در این باره رادیو اسرائیل بهنقل از مصاحبه شوندگان چنین گفت : " حلاوه یک قربانى بود . اگر حلاوه یک افسر علوى یا مسلمان بود ، هیچ کس نمى توانست به او صدمه بزند . اما چون او اعدام شده ، مقامات سورى مى خواهند گناه شکست نظامى را به گردن دروزیها بیندازند . از نظر مقامات سورى ، دروزیها ، اسرائیل را به حومه دمشق آورده اند "

دامن زدن به مسائل فرقه اى ، برنامه اى است که صهیونیستها باتوجه به بافت فرهنگى کشورهاى عربى خاورمیانه همواره درگذشته و تاکنون دنبال کرده اند . شاید بتوان گفت که تبلیغات روانى صهیونیستها در جنگ 1973 اعراب و اسرائیل ، اثر عمیقى بر یکپارچگى ملى سوریه به ویژه بر جامعه دروزیهاى این کشور و تحلیل توان روحى نیروهاى مسلح سورى گذاشت .

بررسى آخرین عملیات وحشیانه اسرائیل در جنوب لبنان که به نام " عناقید الغضب " یا خوشه هاى خشم لقب گرفت مى توان از جمله تاکتیکهاى روانى این رژیم براى مقابله با مدافعان و مبارزان مقاومت اسلامى لبنان برشمارد که سناریوى خشونت و آدمکشى ( کشتار مردم بى دفاع در ارودگاه پناهندگان سازمان ملل در قانا ) ایجاد رعب و وحشت و همچنین ایجاد شکاف بین رهبران مقاومت اسلامى و رزمندگان مقاومت اسلامى و نیز ایجاد تردید در مردم مسلمان جنوب در کمک و همکارى با رزمندگان مسلمان در دستور کار آن قرار داشت ، که با هوشیارى مبارزان مسلمان ، تبلیغات روانى آنها خنثى گشت .

1. تبلیغات روانى در عرصه بین المللى :

هدف اصلى و کانون توجه اسرائیل در عرصه تبلیغات بین المللى آن است که براى اجراى سیاستهاى خویش آزادى عمل بیشترى فراهم کند و طرحهاى دشمنان و آزادى عمل مخالفان خود را با انواع وسایل و عوامل بازدارنده محدود سازد .

بدین لحاظ تمامى عملیات و فوت و فنهاى سیاسى دیپلماتیک ، اقتصادى ، نظامى و امنیتى صهیونیستها در عرصه روابط بین الملل ، به نوعى آمیخته با عملیات روانى است . فراگشتهایى که براى رسیدن به این هدف برگزیده مى شود ، از فراگشتهاى بسیار ملایم تا شیوه هاى بسیار خشن ، متفاوت است . در این زمینه ، از عملیات متقاعدسازى آنها ( اسرائیل ) در انتقال مهاجران روسیه و اروپاى شرقى و همچنین فالاشاى یهودى از اتیوپى به اسرائیل و یا از عملیات کنترل افکار عمومى اروپائیان و همچنین افکار عمومى در کشورهاى آسیایى و افریقایى مبنى بر پذیرش موجودیت اسرائیل به عنوان یک واقعیت غیرقابل تردید و نیز تبلیغ توان فنى و علمى خود ، براى جذب و جلب نظر کشورهاى مستقل و مهم براى داشتن ارتباط و یا ارتقاى سطح روابط دیپلماتیک و همکاریهاى سیاسى ، نظامى ، اقتصادى و نیز نسبت دادن عملیات نظامى ضد آمریکایى در جهان به ایران ، به عنوان نمونه اى از فراگشت ملایم ، مى توان نام برد .

در مورد فراگشتهاى خشن شواهد بسیارى وجود دارد که در زیر به نمونه هاى از آن اشاره مى شود :

• ترور و ربودن رهبران و مبارزان فلسطینى و لبنانى در اقصى نقاط جهان به بهانه مبارزه با تروریسم .
• انجام عملیات متعدد ( ویژه ) در عمق خاک کشورهاى همسایه در راستاى انهدام مراکز صنایع و مراکز نظامى این کشورها .
• بمباران مراکز غیرنظامى ، جهت ایجادرعب و وحشت ( کشتار اخیر پناهندگان بى دفاع در اردوگاه قانا در لبنان ) ایجاد شکاف بین مبارزان و دولتهاى درگیر با اسرائیل در راستاى اشاعه فرآیند سازش خاورمیانه از جمله فراگشتهاى خنثى مى باشد که صهیونیستها با توسل به آن زمینه هاى نفوذ خویش را هموار مى سازند . در این راه بسیارى از مجلات ، روزنامه ها و خبرگزاریها و همچنین دولتها و افراد مؤثر و ذى نفوذ در سیاست کشورها و مجامع بین المللى ، صهیونیستها را یارى مى رسانند .

مآخذ :

1. داقرتى ، ویلیام ، جنگ روانى ، ترجمه حسین حسینى ، پژوهشکده علوم دفاعى ، دانشگاه امام حسین ( ع ) 1372 .
2. ربابعه ، غازى اسماعیل : الاستراتیجیة الأسرائیلیة للفترة من ( 1967 - 1948 ) ، مکتبة المنار ، اردن 1983 .