مکتب بایرام جاویش
این اثر منسوب امیر جاویش بن مصطفی است . چنان که در کتیبه بالای مدخل آن آمده است وی آن را در سال 947 ه/1540 م در زمان سلطان سلیمان قانونی ساخته و آن را برای سکونت ایتام و حمایت از ایشان وقف نمود . امیر بایرام جاویش در قدس درگذشت و در این مکان دفن شده است . این بنا از ملحقات رباط است و به منظور تعلیم خواندن و نوشتن رایگان به کودکان استفاده شده است .
این اثر نزدیک محل تقاطع طریق الواد و طریق باب الناظر و عقبه تکیه واقع شده است و متشکل از ساختمانی دو طبقه با مدخل شمالی و زیبا به ارتفاع دو طبقه است . مدخل با سنجگهای رنگی ، سنگ بالای درگاه ، مقرنسها و صدفی سنگی که مانند خورشید از وسط آن چند شعاع منشعب می شود ، تزئین یافته است . این مدخل از بدیع ترین مدخلهای ترکی ( دوره عثمانی ) است .
مدخل به هشتی منتهی می شود و به صحن رو باز واقع در طبقه اول از جهت شرف باز می شود ، در جهت غرب
پلکانی وجود دارد که مایل به سمت جنوب است و سپس به غرب منحرف می شود و به قسمتهای مختلف طبقه دوم و ملحقات آن راه می یابد .
طبقه دوم به چند صحن روباز می پیوندد که بزرگترین آنها صحن مرکزی است . یک مسجد زیبا و تعدادی اتاق و سالنهای متعدد نیز به طبقه دوم ملحق است . ساختمان این مکتب چنان با ساختمان تکیه خاصکی سلطان در هم آمیخته و متداخل است که تعیین اجزای آن مشکل است . در وسط این ساختمان که تقریبا مربع شکل پوشیده با طاقهای ضربی متقاطع است . در وسط آن قبر بایرام قرار دارد .
بنا دارای مدخلی است شرقی از طریق الوار و کتیبه ای نگاشته بر سنگ در بالای آن وجود دارد که بیانگر نام سازنده اثر و سال ساخت آن است . گمان می رود بنایی که ضریح در آن است در واقع مزاری ملحق به مکتب بوده است . اما دیگر اجزاء احتمالا یا پایین رفته و یا تغییراتی بر آن عارض شده است و یا آنکه با ساختمانهای مجاور در آمیخته است .
این اثر مجموعه معماری بزرگی به شمار می رود که از لحاظ مساحت و نوآوری در قدس نظیری برای آن نموی توان یافت . این بنا بارها مرمت شده و در اواخر دوره عثمانی نام مدرسه صلاحیه به آن اطلاق شده است . شاید علت این نامگذاری آن باشد که در اتصال ردیفهای سنگ به یکدیگر ، رصاص ( سرب ) به کار رفته است . زیرا هنگام ساختن بنا آهک کمیاب بوده است . امروزه این بناء مدرسه دارالایتام الاسلامیه می باشد .
مأخذ :
- نجم ، رائف یوسف : کنوزالقدس ، موسسة آل البیت ، چاپ اول ، 1983 .
