اشرفیه ( مدرسۀ - )
اگر این مدرسه مشهورتر از همه مدارس قدس نباشد لااقل از بزرگترین و مشهورترین مدارس آنجاست . مدرسۀ اشرفیه یا سلطانیه در داخل مسجدالاقصی ، در سمت چپ کسانی که از طریق باب‌السلسله وارد حرم می‌شوند ، واقع است و منارۀ باب‌السلسله بر سطح آن استوار شده است . در ورودی این مدرسه بسیار زیبا است و در جلوی آن رواقی است که با سنگهای محکم و استوار ساخته شده و با نقوش و تصاویر زیبایی که با ظرافت و دقت تمام برروی آنها حکاکی شده ، مزین شده است . ابتدا امیرحسن الظاهری آن را به نام شاه خوشقدم در سال 875ه - /1470م بنا کرد ولی هنوز بنای آن به پایان نرسیده بود که ملک ظاهر وفات یافت و امیرحسن آن را به ملک اشرف قایتبای تقدیم کرد . سپس به نام وی منسوب شد و آن را اشرفیه ، نام گذاشت . مجیرالدین حنبلی ذکر می‌کند .
هنگامی که قایتبای در سال 880 ه - /1475م . از قدس دیدار کرد از ساختمان مدرسه خوشش نیامد و فرمان تخریب بنای آن را داد . مهندسان و کارگرانی را از مصر فرستاد که در سال 885ه - /1480م به بازسازی ساختمان آن مبادرت ورزیدند که در سال 887ه - ساختمان آن پایان یافت . در دو طرف در ورودی آن ، کتیبه‌ای به خط نسخ هست که ، در آن نوشته شده این مدرسه را الملک‌الاشرف سیف‌الدین أباالنصر قایتبای در سال 885ه - /1480م ، بنا کرده است . همچنین بریکی از دیوارهایش کتیبۀ دیگری است که در آن نوشته شده قایتبای دستور احداث این مدرسه را در سال 875ه - /1470م صادر کرده است .
آب‌انبار معروف به سبیل قایتبای که رو به روی همین مدرسه واقع است و در سال 887ه - /1482م بنا شده ، نیز از آثار قایتبای می‌باشد . یکی دیگر از آثار قایتبای ، پلکانی است که در سمت جنوب غربی قبةالصخره ، در نزدیکی مدرسۀ نحویه واقع است و به صحن قبةالصخره منتهی می‌شود .
علاوه براینها ، وی در سال 887ه - منارهجامع‌العمریه را نیز - که امروزه به مسجد عمر معروف است و در جوار کلیسای قیامت قرار دارد - بنا کرد . همچنین تعمیر کاریزی که آب جاری را از العروب به بیت‌المقدس می‌رساند هم در زمان وی به پایان رسید . در سال 903ه - /1496م . براثر زلزله شهر قدس خساراتی به این مدرسه وارد شد و بخش بزرگی از آن ویران شد . ولی مجدداً مثل سابق تعمیر و ساخته شد . این مدرسه از دو طبقه تشکیل شده که از طریق یک راهرو زیبا می‌توان به آنها راه یافت . بیشتر سنگهای آن از سنگ مرمر است ، و دارای یک گلدسته و یک نمازخانه می‌باشد .
مجیرالدین حنبلی در کتاب " الانس الجلیل " تأسیسات و تصویرهای زیبا و بنای شگفت‌انگیز آن را به اغراق وصف کرده تا آنجا که در مورد گنبد آن می‌گوید : همانا آن در منطقه حرم بعد از گنبد جامع مسجدالاقصی و گنبد شریف الصخره به مثابه " گوهر سوم " است . همچنین در سال 885ه - /1480م . " فابری " جهانگرد آلمانی ، از آن دیدن نمود و آن را مانند مجیرالدین حنبلی صاحب کتاب " الانس الجلیل " وصف کرد .
به نظر می‌رسد زیبایی ساختمان ، ذهن افرادی را که در مورد آن سخن گفته‌اند از توجه به دروسی که در آنجا داده می‌شد و دانشمندان و استادانی که در آنجا تدریس می‌کردند ، بازداشته است . با این حال تمام اسناد و دلایل حاکی از آن است که این مدرسه تا اوایل قرن 10 هجری به وسیله دانشمندان و طلاب آباد بوده است . عارف‌العارف در این خصوص می‌گوید : " مدرسه اشرفیه هم اکنون به عنوان منزل مدرسه ایتام اسلامی وقف شده است . "
جهانگرد صوفی شیخ عبدالغنی نابلسی در سال 1101ه - /1690م آن را به دقت وصف کرد و در مورد آن قصیده‌ای سروده که در آن چنین آمده است چشمها همانندی برای آن ندیده و با گذشت روزگاران نیز نخواهد دید .
این مدرسه نقش بزرگی را در جنبش فکری در بیت‌المقدس ایفا کرد و مشایخ و استادان آن تعدادی از علمای بزرگ بودند .
مآخذ :
- ناصری طاهری ، عبدالله : بیت‌المقدس شهر پیامبران ، انتشارات سروش ، تهران ، 1367 .
- اسعدی ، مرتضی : بیت‌المقدس ، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی ، تهران 1367 .
- حنبلی ، مجیرالدین : الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل ، عمان ، 1973 .
- عارف ، عارف : المفصل فی تاریخ‌القدس ، القدس 1961 .
- دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، بیروت 1965 - 1974 .
- نجم ، رائف یوسف : کنوزالقدس ، چاپ اول ، 1403ه - /1983م .
