رئوس توافقنامه ژنو

به طور کلی می توان متن 47 صفحه ای توافقنامه ژنو را به 6 بخش تقسیم کرد که نخستین آن به رسمیت شناختن متقابل طرفین است . سایر موارد که به صورت دقیق تری مشخص شده اند ، عبارتند از :

مرزها :

در ترسیم مرزها به خط چهارم ژوئن 1967 استناد می گردد . فلسطینیان 97/5 درصد از اراضی اشغالی 1967 را در اختیار می گیرند و در مقابل 2/5 درصد باقیمانده از سرزمینهای داخل 1948 در اختیار خواهند گرفت .

شهرکها :

اکثر شهرکها ( حدود 160 شهرک که 230 هزار نفر جمعیت دارند ) تخلیه خواهند شد و شهرکهای " گوش عتصیون " در جنوب قدس و برخی شهرکها در اطراف قدس شرقی و شهرکهای مرزی برچیده نمی شوند .

آوارگان فلسطینی :

دو طرف بر " ضرورت دستیابی به توافق متقابل در خصوص قضیه آوارگان " اعتراف می کنند اما از لفظ حق بازگشت برای آوارگان فلسطینی که طی جنگ اول اعراب و اسرائیل در سال 1948 فرار کرده یا اخراج شده اند و فرزندان آنها ( که مجموعاً حدود 4 میلیون نفر می شوند ) استفاده نمی شود . آوارگان می توانند در کشور جدید فلسطین یا در هر کشور دیگری مقیم می شوند .

شاید تعدادی از آنها بتوانند به اسرائیل برگردند و این فقط دولت اسرائیل است که صلاحیت دارد تعداد آنها را برای باقی ماندن در اسرائیل مشخص کند که این تعداد ناچیز خواهد بود ( یوسی بیلین طراح اصلی این طرح معتقد است که تعداد آنها از30 هزار نفر تجاوز نمی کند . )

قدس :

طرفین اهمیت تاریخی ، مذهبی ، معنوی و فرهنگی بیت المقدس را در سطح جهان به رسمیت شناخته... . طرفین یک نهاد بین ادیان مرکب از نمایندگان سه دین توحیدی تأسیس خواهند کرد که این نهاد به عنوان مقام مشورتی برای طرفین درباره موضوعات مربوط به اهمیت مذهبی این شهر و ارتقای سطح تفاهمات و گفت وگوهای بین مذاهب به فعالیت خواهد پرداخت .

پایتخت دو کشور :

طرفین پایتختهای خود را در مناطق تحت حاکمیت خود در بیت المقدس معین خواهند کرد که از سوی طرف مقابل به رسمیت شناخته خواهد شد .

تروریسم و امنیت :

فلسطین یک کشور عاری از سلاح خواهد بود و نیروی چندملیتی گذرگاهها را کنترل خواهند کرد و اسرائیل می تواند در مرز اردن نیروهای اندکی را به مدت سه سال نگه دارد .

زندانیان :

تمامی فلسطینیانی که پیش از ماه مه 1994 بازداشت شده اند ، فوراً آزاد خواهند شد و بقیه طی 18 ماه از اجرای توافقنامه آزاد خواهند شد مگر موارد خاصی که نیاز به روشن شدن وضعیت آنها خواهد بود . ( الشرق الاوسط ، 1/12/2003 )

مقایسه

1. برخلاف طرح راهنمای مسیر که ابتدا توسط کشورهای دیگر ( آمریکا ، روسیه ، اتحادیه اروپا و سازمان ملل ) تهیه شد و سپس به فلسطینیان و اسرائیلی ها ارائه شد ، توافقنامه ژنو از همان ابتدا توسط خود فلسطینیان و اسرائیلی ها ( مقامات غیررسمی ) پیگیری و با وساطت سوئیس به مرحله نهایی رسید و آنگاه در سطح بین المللی مطرح شد . این توافقنامه برخلاف نقشه راه به مقامات رسمی طرفین داده نشد .
2. هر دو مورد متأثر از افزایش خشونتها میان رژیم صهیونیستی و فلسطینیان می باشد . تداوم اشغالگری نیروهای رژیم صهیونیستی و واکنش بسیار شدید گروههای فلسطینی که به صورت عملیات استشهادی خود را نشان داد ، باعث افزایش تلفات زیاد طرفین شد و به همین علت تلاش برای یافتن راهی غیر از شیوه نظامی زمینه ساز ارائه طرح نقشه راه و توافقنامه ژنو شد .
3. با توجه به اینکه نقشه راه توسط آمریکا ، روسیه و اتحادیه اروپا ( به نمایندگی از کشورهای این اتحادیه ) و سازمان ملل تهیه شد از اعتبار و پشتوانه بین المللی بیشتری برخوردار است . بانیان توافقنامه ژنو نیز تلاش می کند تا ابتکار خود را ازسطح غیررسمی تغییر داده و برای آن تأیید بین المللی بگیرند . ملاقات یوسی بیلین و یاسر عبدربه با کوفی عنان را می توان در این راستا برشمرد .
4. همان گونه که در خلاصه مفاد طرح راهنمای مسیر و توافقنامه ژنو آمده است ، می توان گفت که توافقنامه ژنو بسیار دقیق تر از طرح نقشه راه است . در این توافقنامه موارد جزیی به صورت کاملاً واضح بیان شده اند . تکلیف مسأله بازگشت آوارگان در این توافقنامه روشن شده و به استثنای حداکثر 30هزار نفر بقیه باید این حق خود را به فراموشی بسپارند در حالی که در طرح راهنمای مسیر ، حل مسأله آوارگان به آینده موکول شده است . دستیابی به راه حلی برای قدس نیز برخلاف راهنمای مسیر که به مذاکرات بعدی موکول شده ، در توافقنامه ژنو مشخص شده است . وضعیت شهرکها در طرح راهنمای مسیر تا حدودی روشن است و در مرحله سوم آن طرح ، براساس قطعنامه های 242 ، 333 و 1379 سازمان ملل حل و فصل می شوند . این در حالی است که در توافقنامه ژنو تکلیف شهرکهای مذکور به ذکر نام مشخص شده است .

مرزها نیز با صراحت بیشتری در توافقنامه ژنو نسبت به طرح راهنمای مسیر مشخص شده اند .

لازم به ذکر است که در هر دو توافقنامه به لزوم تشکیل دولت فلسطینی تأکید شده است .

یاسر عبدربه در پاسخ به این سوال که ، توافقنامه ژنو چه تفاوتی با توافقنامه های قبلی دارد می گوید : هرگز در گذشته چنین توافقی وجود نداشته است . طرح راهنمای مسیر ، راه حل مفصلی را برای توافق صلح قطعی شامل نمی گردد . طرح مزبور ، خاطرنشان می کند که در سال 2005 ، باید یک دولت فلسطینی وجود داشته باشد ولی نمی گوید که مرزهایش کدام خواهند بود ، بر سر پناهندگان چه خواهد آمد و بیت المقدس و شهرکهای یهودی نشین چگونه خواهند بود . توافقنامه ژنو ، آن تعهدات پیچیده را در برمی گیرد .

البته عبدربه گریزی به سایر توافقنامه های امضا شده نیز می زند و می گوید ، اسلو چیزی جز یک توافق کلی نبود . کمپ دیوید نتوانست تکمیل شود . در طابا بیش از هر زمان دیگری به یک توافقنامه قطعی نزدیک بودیم ولی وقت کم آوردیم .

به طور کلی می توان این گونه نتیجه گیری کرد که توافقنامه ژنو ، توافقهای کلی در طرح راهنمای مسیر را به صورت بسیار جزیی تر مطرح کرده و به این صورت این دو مکمل یکدیگر هستند . این توافقنامه به صورت قطعی اعلام نظر کرده و انجام هر اقدام را از سوی طرفین به اقدامات یکدیگر موکول نکرده است . البته در موارد جزیی اکثراً اشاره به ضمیمه X نموده است که این خود نیز ابهام آمیز و برای فلسطینیان مخاطره آمیز است .

مآخذ :

1. نشریه رویداد و گزارش اسرائیل ، مؤسسه تحقیقات و پژوهشهای#سیاسی علمی ندا - شماره 207 ، 22/9/1382 .
2. طرح راهنمای مسیر ، چالشها و موانع پیش روی ، ( شبکه داخلی مؤسسه تحقیقات و پژوهشهای سیاسی علمی ندا ، ( 24/2/1382 ) .
3. طرح راهنمای مسیر ، شبکه داخلی مؤسسه تحقیقات و پژوهشهای سیاسی علمی ندا ( 3/3/1382 ) .
4. فلسطین در مطبوعات جهان ، شماره 39 ، 1/9/1382 .