حطین ( نبرد - )

کتب تاریخی حاکی از این است که نبرد حطین نتیجه سیاست " ارناط " امیر صلیبی مالک قلعه " کرک " بود ، زیرا وی با اعمال سیاستهای غیرعاقلانه و پوچ و تجاوزهای پی درپی به مسلمانان و نقض قانون صلح و توافق نامه های منعقد شده بین طرفین ، خشم صلاح الدین ایوبی ( ه . م . ) را برانگیخته بود .

ولی ارتباط دادن سیاست " ارناط " با نبرد حطین در واقع وجهه تاریخی روشن این نبرد را پنهان می سازد ، زیرا سیاست جهادی را که صلاح الدین با دقت پی ریزی کرده بود و از آن پیروی می نمود ، به یک درگیری در سطح نبرد حطین بین او و فرنگان ( ه . م ) منتهی می گرداند ، خواه " ارناط " در صحنه باشد یا خیر .

اما ظهور " ارناط " و سیاست احمقانه وی در خیانت به مردم و تحریک مسلمانان به سبب تلاشهایش برای تجاوز به حرمین در حجاز از یک سو و حمله به کاروانهای حجاج و بازرگانان از سوی دیگر ، تنها یک دلیل ظاهری برای نبرد حطین است و علت اصلی آن نمی باشد .

[[ پرونده : | ج 2 ، ص 249 ]]

[[ پرونده : | محل نبرد حطین ]]

واقعیت این است که صلاح الدین در سال 582ه/1186م از احیای جبهه متحده اسلامی ، پس از آنکه موصل به اطاعت وی درآمد ، فارغ گردیده و نفوذ وی از نیل تا فرات گسترش یافته بود و این امر باعث شده بود که فرنگان ( مسیحیان ) در فلسطین از شمال و جنوب تحت محاصره قرار گیرند .

اوضاع فرنگان در بیت المقدس به علت آشفتگی بیش از حد وضعیت داخلی ناشی از مرگ پادشاه مریضشان " بگدوین چهارم " و روی کار آمدن پادشاهی خردسال به نام " بگدوین پنجم " که بلافاصله وفات یافت ، وخیم تر گردید .

این مسأله باعث به وجود آمدن یک سلسله از توطئه های داخلی بین فرنگان شد که با پادشاهی " گی لوسینیان " در سال 582ه - /1186م به پایان رسید .

" گی " مردی ضعیف النفس و بی اراده بود و هیچ گاه نتوانست احترام بزرگان دولت خویش و در رأس آنها " ارناط " مالک قلعه کرک " نک : قدس - مملکة لاتینی " را به دست آورد .

در آن زمان معاهده صلحی بین صلاح الدین و فرنگان به مدت چهارسال که از سال 581ه - /1185م آغاز می گردید منعقد شده بود ولی " ارناط " با سیاست غیراصولی خویش نمی خواست که فرنگان در فلسطین از این فرصت استفاده نمایند و اختلافات داخلی خود را به پایان برسانند .

در سال 583ه - /1187م " ارناط " ترجیح داد به یکی از کاروانهای مسلمانان که از قاهره عازم دمشق بود حمله نماید و بدین ترتیب بروز یک جنگ قطعی را بین صلاح الدین و فرنگان به سبب مخالفت نسبت به آزاد نمودن امرای این کاروان تسریع نمود . هنگامی که برای صلاح الدین مشخص گردید که شاه " گی لوسینیان " از بازداشت کردن " ارناط " و مجبور ساختن وی برای آزاد کردن امرا ناتوان می باشد ، راهی به جز جنگ در پیش خود نداشت .

وی نیروهای خود را که از مصر و حلب و جزیره دیار بکر گرد آمده بودند بسیج و سازماندهی نمود ، و خود در رأس این نیروها در سال 583ه - /مارس سال 1187م از دمشق خارج گردید تا دو قلعه " کرک " و " شوبک " را مورد تهاجم قرار دهد .

صلاح الدین در " صفوریه " ( ه - . م ) با فرنگان مواجه گردید و در این نبرد بیشتر نیروهای فرنگان کشته و یا اسیر شدند و مسلمانان این پیروزی را به فال نیک گرفته و سرآغاز نزول برکات به شمار آوردند .

فرنگان پس از شکستی که به آنها وارد آمد به خود آمدند . آنها صفوف خود را متحد کرده و سعی نمودند اختلافاتشان را از بین ببرند ، لذا نیروهای خود را در صفوریه گرد آوردند .

در این جا مهارت نظامی صلاح الدین آشکار گردید . وی تصمیم گرفت برای نبرد به صلیبیها یورش نبرد ، بلکه آنها رابه سوی خود بکشاند تا از طولانی بودن مسافت و شدت گرمای هوا و کمی آب درمانده شوند . صلاح الدین به شهر طبریة ( ه . م . ) که جزو قلمرو فرنگان بود حمله برد . این مسأله خشم فرنگان را برانگیخت و در شرایطی بسیار سخت و دشوار برای رهایی این شهر به راه افتادند .

صلاح الدین و مردانش در نزدیکی طبریه در کنار آب فراوان و سایه های گسترده در حالی که نیرو و توان خود را برای نبرد نهایی ذخیره کرده بودند انتظار فرنگان را می کشیدند .

هنگامی که صلاح الدین شنید که صلیبیها به سوی وی در حرکت می باشند ، در رأس نیروهایش در پنج مایلی غرب طبریة در نزدیکی روستای حطین ( ه - . م ) مستقر شد . طبریه روستایی است دارای چراگاههای وسیع و آبهای فراوان و قبر شعیب پیغمبر نیز در آن جا قرار دارد .

در یک روز بسیار گرم در سال 583ه - /ژوئیه سال 1187م فرنگان به دامنه کوه طبریة که مشرف به دره طبریه می باشد رسیدند .

[[ پرونده : | ج 2 ، ص 250 ]]

[[ پرونده : | نقشه محل نبرد حطین ]]

[[ پرونده : | این منطقه به شکل تپه ای به ارتفاع بیش از 300 متر از سطح دریا می باشد و دارای دو قله شبیه به دو شاخ است که اعراب نام ( شاخهای حطین ) را بر آنها نهادند . ]]

صلاح الدین سعی داشت نیروهایش طوری بایستند تا هنگامی که فرنگان به آب دریاچه طبریه نزدیک شوند و تشنگی بر آنها غالب گردد ، مانع رسیدن آنها به آب شوند . وی دستور داد تا علفها و خارهای تپه را به آتش بکشند . باد به طرف فرنگان می وزید و گرمای آتش و دود را به سوی آنان هدایت می کرد ، لذا تشنگی ، گرمای هوا و دمای آتش و دود و به قول ابن اثیر گرمای نبرد به آنها غلبه کرد . روز شنبه به هنگام طلوع آفتاب ، فرنگان دریافتند که صلاح الدین از تاریکی شب استفاده نموده و نیروهای وی آنها را به محاصره خود درآورده اند . بدین ترتیب تهاجم گسترده ای علیه فرنگان که در دشوارترین شرایط بسر می بردند آغاز گردید . تیرهای مسلمانان مانند باران بر سر آنها فرو می ریخت و عده زیادی زخمیشدند . گرما به اوج خود رسید و به تعبیر ابن واصل تاریخ نویس ، تشنگی ، توان فرار را از فرنگان گرفته بود .

نبرد با کشته و اسیر شدن افراد ارتش صلیبی به پایان رسید و کسی از شاهزادگان صلیبی ، به جز " ریموند " امیر طرابلس و تعداد اندکی از یارانش ، نتوانستند از معرکه بگریزند .

" گی لوسینیان " پادشاه فرنگان ، " ارناط " مالک قلعه کرک و " جیرار " رهبر سازمان داویه ( ه . م ) و سایر بزرگان فرنگان را به چادر صلاح الدین بردند . صلاح الدین از آنها به گرمی استقبال نمود و دستور داد تا آب خنک و گوارا برای رفع تشنگی به آنها داده شود ، به جز " ارناط " که صلاح الدین جنایتهایش را به وی یادآوری نمود ، او را سرزنش کرد ، خیانتهایش را برشمرد و سپس با شمشیر سر وی را از بدنش جدا ساخت .

واقعیت امر این است که نبرد حطین برای فرنگان چیزی بالاتر از یک فاجعه جنگی بود ، زیرا نه فقط پادشاه آنان اسیر گردید و شکوه و عظمتشان در فلسطین از میان رفت ، بلکه تعداد سواران جنگجوی آنان نیز به علت کشته و اسیر شدن به شدت کاهش یافت و به تعبیر " ابوشامه " کسی که کشته ها را می دید می گفت اسیری وجود ندارد ، و کسی که اسرا را می دید می گفت کشته یی وجود ندارد .

بی شک ماهیت صلیبی و هستی آن که در اواخر قرن پنجم هجری/یازدهم میلادی با ضعف و ناتوانی بسیاری روبه رو و از لحاظ تعداد جنگجویان و جمعیت در مضیقه بود نمی توانست فاجعه ای را که در حطین بر آن وارد آمد تحمل کند .

و بدین ترتیب فلسطین پس از نبرد حطین به تصرف صلاح الدین درآمد . وی کشورها و شهرها و مرزهای صلیبیها را یکی پس از دیگری فتح نمود و در سال 583ه/1187م جهاد خود را با آزاد ساختن بیت المقدس به اوج رساند .

مآخذ :

1. ابن الاثیر : الکامل فی التاریخ ، القاهرة 1278ه - .
2. ابوشامه : ازهار الروضتین فی اخبار الدولتین ، القاهرة 1278ه - .
3. ابن شداد : سیرة صلاح الدین ( النوادر السلطانیه و المحاسن الیوسفیه ) القاهرة 1964 .
4. رنسیمان ، استیفن : تاریخ الحروب الصلیبیة ( مترجم ) ، بیروت 1967 .
5. عاشور ، سعید عبدالفتاح : الحرکة الصلیبیة ، القاهرة 1963 .