قلط ( دره - )

این دره که به قلت و کلت نیز معروف است ، یکی از نهرهای فرعی رود ایران است و حتی آخرین نهر مهم آن رود قبل از رسیدن به بحرالمیت می باشد . دره قلط آب باران و آب چشمه های دامنه شرقی کوه بیت المقدس را با خود می برد . نظر به اینکه این دره در دامنه جنوبی کوه بیتالمقدس و بیره واقع شده است ، می توان آن دره اریحا نیز نامید .

دره قلط از جمع دو دره سیونیت ( یاصیونیت ) و فاره تشکیل شده است . این دو دره سیلیهای ارتفاعات کوهستانی واقع در بین دو شهر بیت المقدس و بیره و همچنین آب چشمه ها را جمع می نماید . رودهای علیای دره سیونیت از ارتفاع 830 متری سطح دریا در شرق و شمال شرقی شهر بیره و همچنین از دامنه شمالی کوه قرفیض " 894 متر " شروع می شوند .

این دره به شیبان نیز معروف است زیرا آب دره عین که از ناحیه شرقی بیره می آید و آب دره نطوف که از شرق

فرودگاه بیت المقدس می آید و به دره سیونیت معروف است را بعد از آنکه دره شمالی منطقه دیر دیوان را سیراب می کند دریافت می نماید .

دره سیونیت به طرف جنوب شرقی ، راه خود را در مناطق کوهستانی پر از سنگ و صخره طی می کند . بستر این دره به طور کلی عمیق و فشرده و شیب آن شدید و مملو از تندآب می باشد . بعد از آنکه مسافت 23 کیلومتر مربع از کوه قرفیض را طی نمود با دره فار ، در ارتفاع 125 متری سطح دریا برخورد می نماید .

اما ابتدای دره فاره در شمال شهر بیت المقدس نزدیک روستای شعفاط در ارتفاع 750 متری شکل گرفته و از آنجا به طرف شمال شرقی نزدیک روستای عنات طی مسیر نموده تا بعد از آن ، محور شرقی - - غربی مملو از پیچ و خم ها و گردونه های سخت تک تک صخره ها را پشت سر گذارد و به دره سیونیت درغرب غین الفوار به مسافت 4/1 کیلومتر برسد . دره فاره حدود 13 کیلومتر مربع فاصله را که از شعفاط شروع می شود طی می کند . به این ترتیب دره سیونیت بزرگتر و طولانی تر از دره فاره است . همین دره است که عملاً رودهای علیای دره قلط را تشکیل می دهد . در واقع دره فاره جز حامی و تقویت کننده سمت راست این دره نیست .

دره قلط از میان قلل برجسته و شیارهای فرورفته به هم پیوسته دامنه شرقی کوه بیت المقدس گذر نموده تا به دشت غور و از آنجا به مصب خود بحرالمیت به مسافت 5/6 کیلومتر مربع برسد . به این ترتیب مسافتی حدود 47 کیلومتر مربع بین کوه قرفیض و مصب آن را طی می کند . دره پایینی مسافت 12 کیلومتر مربع در زمین دره اردن که دشت است میان شهر اریحا و باغ و بستان های آنکه در سطحی کمتر از سطح دریا و بیشتر از 250 - 300 متر هست را طی می کند .

اما نقطه ای که به رود اردن می پیوندد در سطحی کمتر از سطح دریا به مقدار 380 متر واقع است و از نقطه ارتفاع صفر از مصب خود حدود 19 کیلومتر مربع دور افتاد و در آنجا با آب چشمه های قلط که به دره معروف است ، هماهنگ و همراه می شود .

اگر رود پایینی که زمین آن پست و شیب آن بسیار کم است استثنا شود ، شیب کلی دره قلط از ابتدای کوه قرفیض تا انتهای اراضی کوهی - خاکی و جایی که رود در دشت دره ای پس از طی مسافت 35 کیلومتر جاری

می شود ، کمتر از سطح دریا یعنی در حدود 3501 می باشد . چنین شیبی زیاد بوده و دلالت بر این می کند که در این دره سیلی ، آب مسلط و مؤثر می باشد .

از جمله اموری که مؤید مطلب فوق است عبور دره از خلال صخره های سیونی و بالیوسین که از نوع درجه یک با آهک و گچ و لرزش صخرهای قدیمی است که به سینومانی تورونی برمی گردد و همچنین بالیوسبن مرکب از سنگ آهنگ و دولومیت که در مجموع صخره های مسلط در منطقه رود علیا برای دو دره سیونیت و دره فاره تشکیل می دهند ، می باشد .

اما رود پایینی که عملاً از دامنه کوه بیت المقدس که بر رود اردن مسلط است ، در صخره هایی که از اصل لحقیه - سیلیه یا اصل دریاچه ای که به وضع دریاچه لسان قدیمی برمی گردد عبور می کند . لازم به ذکر است که دره قلط خط شکاف سوریه - آفریقا در کوه بیت المقدس و محل برخورد آن با زمین دره را طی می کند .

آب دره از دو منبع است : اولی که مهمتر است باران هایی است که به طور متوسط ریزش سالانه آن به 700 متر مکعب بالغ شده و تا 100 متر مکعب در دره رود اردن می رسد . البته در مصب آن کاهش می یابد . منبع دوم ، چاه و چشمه های آبرسان شهر است که مهمترین آن چشمه های قلط و فاره و فوار می باشد . لیکن مقدار آب چشمه برای ادامه جریان آب در طول سال کافی نیست و مصرف سالانه آب دره حدود سه میلیون متر مکعب تخمین زده می شود .

در اطراف دره حوزه آن آثار قدیمی و طرح و نوشتجاتی یونانی با مسکوکات و بقایای پل و آسیاب و راه و رسوم رایج ، وجود دارد که دلالت بر آبادانی حوزه دره در قبل دارد . اطراف علیا مردم زندگی می کنند . با وجود دباغ و دشت و مزرعه و روستا از جمله روستای شرقی البیره - - رام الله و روستای شمال شرقی بیت المقدس و اطراف آن معلوم می شود که دره آباد می باشد . حجم ساکنین در رود وسط کوهستانی جدای از دره کاهش می یابد به گونه ای که بجز خرابه های ابونصیر در شمال آن و عرب الحتیمات در جنوب آن دیده نمی شود .

ولیکن فعالیت اقتصادی و عمرانی در طول رود پایین گسترده است زیرا که شهر اریحا و باغهای آن در اطراف دره برپاست و تازه اردوگاه عقبه جبر در جنوب غربی آن است .

مآخذ :

1. الدباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، جلد 8 ، ق 2 ، بیروت 1974 .
2. نقشه فلسطین : مقیاس 000,501 ، تابلوهای اریحات غربی و کرامه و قدس .