اخناتون

اخناتون Oxnaton پادشاه مصر بود که از سلسله هیجدهم XVIII به پادشاهی رسید و بین سال‌های 1379 - 1362ق . م یا به روایتی ( 1375 - 1358 ق . م ) حکومت کرد . وی پسر امنحتب سوم بود که پس از پدرش به حکومت رسید و با نام امنحتب چهارم سلطنت را شروع کرد . از عجیب‌ترین شخصیت‌های تاریخی است که نظرات کاملاً متضادی درباره او اظهار شده است . بعضی او را مردی ایده‌ال و اصیل می‌دانند و از مصلحین دینی و دعوت کننده یکتاپرستی می‌شناسند . در همین حال دیگران می‌گویند او متعجبانه عقیده نادر و منحرفی را انتخاب کرد که این عقیدۀ جدید منجر به بلای بزرگی شد .

پس از تاجگذاری دست به اصلاح دین مصری بر اساس پرستش خدای آتون ( خدای آفتاب ) زد و معبد جدیدی برای خدای آتون در طیبه در کنار معبد خدای آمون که خدای پایتخت بود بنا کرد . سپس نام خود را به اخناتون یعنی خادم آتون تغییر داد . کاهنان خدای آمون با این انقلاب دینی به مبارزه برخاستند .

اخناتون به منظور وحدت بخشیدن به حیات سیاسی ، اجتماعی و هنری ، تحت لوای این توجیه به اصلاحات وسیعی دست زد . پایتخت را از تب که تحت نفوذ کاهنان بود به مکان دیگری منقل کرد و نام آن را آخت - آتون یعنی افق آتون گذاشت که بعداً به نام " تل العمارنه " معروف شد .

اخناتون می‌خواست از تسلط کاهنان آمون رهایی یابد . از این رو سعی کرد پرستش خدای آمون را از بین ببرد و عبادت آتون را جایگزین آن سازد که شامل عبادت خورشید می‌شد که نورش در همه کشور پخش می‌شد . این پادشاه خدای آتون را خدای جهانی اعلام کرد و گفت که این خدای واحد است . و علامت این خدا و آنچه اشاره به خدای آتون می‌کردقرص خورشید که اشعه‌اش به چیزی که شبیه دست‌های آدم بود ، منتهی می‌شد . و خدای آتون در اماکن باز که خورشید در آن می‌تابید پرستش از زمان تحتمس چهارم یعنی زمانی که مصر در تعرض آثار فرهنگ‌های آسیا واقع شد و اوضاع آن تغییر کرد ، ظاهر شده بود .

پس از پیروزی‌های سلسله هیجدهم و به وجود آمدن امپراطوری جدید ، زمانی که تعداد بیگانگان ساکن در مصر افزایش یافت ، و در مقابل تعداد زیادی از ارتشیان و سربازان مصر به کشورهای بیگانه به ویژه فلسطین و سوریه منتقل شدند ، هم زمان با به وجود آمدن پرستشگاه‌هایی برای پرستش خدایان مصری ، عبادت کردن خدایان بیگانه نیز وارد مصر شد .

برای خدایان آتون رستگاری و پایداری در تاریخ ذکر نشد زیرا پس از مرگ اخناتون از بین رفت . شکی نیست که اخناتون دعوتش را بر مبنای صحیحی نگذاشته بود ، زیرا حتی نسبت به معتقدان به آن در این زمینه زیاده روی و افراط نمود . این مسأله فرصتی به دست کاهنان آمون داد تا علیه این عقیده جدید ، افکار عمومی را تهییج کنند . بعضی‌ها اخناتون را به غرق شدن در تفکرات دینی متهم کردند و می‌گوینداین تفکرات آن چنان بود که باعث شد کارهای مملکت داری و حکومت را سست و رها سازد و به مصالح و امور حکومتی در سوریه و فلسطین نپردازد پس امرای محلی بر او شوریدند و با حتیها همکاری کردند . اخناتون تأثیر زیادی در اوضاع سیاسی فلسطین داشت چرا که ، امرای محلی فلسطین پشتیبانی مصر را از دست دادند و دست به انقلاب زدند و به دشمنان مصری‌ها پیوستند . به هر حال دوره اخناتون از بزرگترین ادوار هنر مصری است . مجسمۀ نیم تنۀ زنش ، ملکه " نفرتی تی " از گنجینه‌های معروف هنر جهان است .

مآخذ :

1. مصاحب ، غلامحسین : دایرة المعارف فارسی ، جلد اول ، ص 69 ، 1345 ه‍ . ش .
2. الموسوعة الفلسطینیه ، جلد اول ، 1984 .