نمایش مبدأ برای جمعیتهای ادبی - سیاسی عرب :


        

بعضی از مواد " قانون اساسی " جدید عثمانی و دیدگاه‌های جدید ترکها ، جوانان عرب ساکن استانبول را برانگیخت و به روشهای انقلابی سوق داد . [[عبدالهادی ، عونی ( 1970 - 1882 ) |عونی عبدالهادی]] ، یکی از پیشاهنگان جنبش ملی عرب در آغاز قرن بیستم می‌گوید : " [[قانون اساسی عثمانی ( 1908 ) |قانون اساسی عثمانی]] ، روح ملی را در میان ما بیدار کرد و این روح در اثر کشمکشهایی که گاه میان ما و ترکان رخ می‌داد ، تدریجاً راه تعالی پیمود " .

با منحل شدن جمعیت برادری عربی - عثمانی ، جوانان و رهبران عرب به فکر افتادند که با تاسیس [[انجمنهای ادبی|انجمنهای ادبی]] علنی و جمعیتهای انقلابی مخفی ، اندیشهٔ قومی - عربی را استحکام ببخشند . " [[کانون ادبی ( 1915 - 1908 ) |کانون ادبی]] " یکی از این جمعیتها بود که در سال 1909 به دست گروهی از نمایندگان ، نویسندگان و دانشجویان عرب در استانبول که در میان آنان می‌توان به عبدالکریم خلیل ، جمیل حسینی ، سیف‌الدین خطیب ، صالح حیدر و رفیق سلوم اشاره کرد ، تاسیس شد . چون [[کانون ادبی ( 1915 - 1908 ) |کانون ادبی]] ، جمعیتی غیر سیاسی بود ، مقامات عثمانی بدان اجازهٔ فعالیت دادند .

همچنین بدان اجازه دادند که در فلسطین و سوریه و لبنان شعبه‌هایی برای خود برپا کند . این کانون در تشکل دانشجویان و رهبران عرب نقش مهمی بازی کرد و هزاران دانشجو به عضویت آن درآمدند . [[کانون ادبی ( 1915 - 1908 ) |کانون ادبی]] کانونی بود برای کنش و واکنش‌های فکری متقابل و نقطهٔ عزیمتی بود برای اندیشه‌های سیاسی و انقلابی عرب .

اندکی پس از تاسیس " [[کانون ادبی ( 1915 - 1908 ) |کانون ادبی]] " جمعیت مخفی " قحطانیه " به دست گروهی با جرئت‌تر از مؤسسان [[کانون ادبی ( 1915 - 1908 ) |کانون ادبی]] که عبارت بودند از : عزیز علی مصری ، علی [[نشاشیبی ، علی ( 1883 - 1916 ) |نشاشیبی]] ، صفوت عوا ، سلیم جزایری امیران عرب : امین و عادل ارسلان ، شکری [[عسلی ، شکری ( 1891 - 1868 ) |عسلی]] ، امین قزما و خلیل حماده به وجود آمد . اهداف جمعیت قحطانیه عبارت بود از تاسیس یک امپراتوری ترکی - عربی ( مانند امپراتوری اتریش - مجارستان ) به شکلی که بخش‌های عربی آن در یک کشور عربی - که پارلمان و حاکمیت محلی خود را داشته و زبان عربی زبان رسمی آن باشد - متحد و متشکل شوند . " جمعیت قحطانیه در انتخاب اعضا و در رعایت پنهانکاران بسیار سختگیر بود ، زیرا گروهی از افسران عرب ارتش ترک به عنوان نیرویی مؤثر در جنبش ملی عضو آن بودند : با این وصف ، جمعیت مذکور یک سال پس از تاسیس از فعالیت بازماند ، زیرا یکی از اعضا اسرار جمعیت را به مقامات دولتی فروخت جمعیت مخفی دوم عبارت بود از جمعیت " العربیه‌الفتاة " ( جمعیت جوانان عرب ) که به " الفتاة " معروف است . این جمعیت در سال 1911 در پاریس تشکیل شد و در تاریخ جنبش ملی عرب در مرحله تکوینی آن اثر مهمی داشت . هدف جمعیت عبارت بود از فعالیت برای استقلال اعراب و آزاد کردن آنها از حکومت ترکان و اصولاً هر نوع حکومت خارجی دیگر . به سخن دیگر ، جمعیت الفتاة نخستین جمعیتی بود که نه فقط خود‌مختاری اعراب در چارچوب امپراتوری ، بلکه استقلال کامل آنان را مطالبه می‌کرد . در سال 1913 ، مرکز جمعیت از پاریس به بیروت و سال بعد به دمشق منتقل شد . با آنکه تعداد اعضایش از 200 تن می‌گذشت ، ولی به سبب رعایت اصول پنهانکاری ، آن را از گزند ترکان حفظ کرده بود ، تا آنجا که وقتی مقامات دولتی یکی از افراد آن را دستگیر کردند و شکنجه دادند ، او دست به خودکشی زد و اسرار تشکیلات را بروز نداد . ( ن - ر : جوانان عرب ، جمعیت ) چندی بعد ، جمعیت سری دیگر به نام العهد ( پیمان ) توسط گروهی از اعضای جمعیت " الفتاة " تاسیس شد و تعداد زیادی از افسران عرب ارتش ترک را در خود جا داد . " العهد " به طور کلی یکی از مهمترین سازمان‌های مخفی عرب بود .

در سال 1912 ، حزب ضد تمرکز اداری عثمانی ، معروف به " غیرمرکزی " اعلام موجودیت کرد . مقر این حزب در قاهره بود و بیشتر اعضایش از نخبگان میانه‌رو بودند . /هدف حزب " غیر‌مرکزی " این بود که حکام عثمانی را به ضرورت اتخاذ نظامی غیر متمرکز واقف کند و اعراب را به قبول آن وا دارد . حزب در تمام شهرهای سوری ریشه دوانید و با " [[کانون ادبی ( 1915 - 1908 ) |کانون ادبی]] " و جمعیت‌های سیاسی دیگر روابط مستحکمی پیدا کرد و طولی نکشید که از نظر تشکیلات و فعالیت برای بیان آرمان عرب ، از جمعیتهای دیگر پیش افتاد . ( نک - : غیرمرکزی ، حزب )

فعالیت این جمعیتها ، تحرک سیاسی گسترده‌ای پدید آورد و زمینه‌ را برای تشکیل کمیته‌ای به نام " کمیتهٔ اصلاح " فراهم کرد . این کمیته از 86 نفر ، که خاستگاه‌های مختلفی داشتند ، در سال 1912 در بیروت تشکیل شد . هدف کمیته‌اصلاح ، ریختن طرحی برای خودمختاری استانهای عربی در امپراتوری عثمانی بود . وقتی کمیته برنامهٔ خود را در فوریهٔ 1913 اعلام کرد ، در شهرهای دمشق ، حلب ، [[عکا ( شهر - ) |عکا]] ، [[نابلس ( شهر - ) |نابلس]] ، بغداد و بصره تظاهرات گسترده‌ای در تائید آن به راه افتاد . در پی آن ، مقامات ترک بلافاصله کمیته را منحل کردند . انحلال کمیته ، منجر به اعتصاب عمومی شد که در جریان آن تعداد زیادی از رجال سیاسی و روزنامه‌نگاران دستگیر شدند .

چندی بعد جنبش ملی اعراب به پاریس منتقل شد و

آنجا دور از چشم مقامات عثمانی به فعالیت پرداخت و در همین شهر بود که جمعیت‌های مخفی و علنی عرب ، نخستین کنگرهٔ خود را در 18 ژوئن 1913 برپا کردند .

==مآخذ : ==
#یاسین ، صبحی : '''''الثورة العربیة الکبری''''' ، بیروت 1966 .
#کیالی ، عبدالوهاب : '''''تاریخ فلسطین الحدیث''''' ، مؤسسة العربیة للدراسات و النشر ، بیروت 1981 .