قاهره ( کنفرانس - 1921 )
این کنفرانس در هفته دوم مارس 1921 به ریاست ونستون چرچیل ، وزیر مستعمرات بریتانیا و با حضور چهل تن از مقامات اداری ، سیاسی و لشکری این کشور ، که هر یک مسئولیتی در مناطق گوناگون عربی ، به عهده داشتند ، تشکیل گردید و دو هفته به طول انجامید .
اداره امور مستعمرات بریتانیا در کشورهای عربی در آغاز سال 1921 از وزارت امور خارجه به وزارت مستعمرات که مسئولیت آن را به ونستون - چرچیل داده بودند واگذار شده بود . این وزیر ، اداره ای به نام " اداره امور خاورمیانه " را در تاریخ 14/2/1921 در درون وزارتخانه تأسیس نمود و از لورنس خواست که مشاور وی شود .
چرچیل در تاریخ 21/2/1921 در مجلس عوام گفت که دولت بریتانیا تصمیم دارد که دو کنفرانس در قاهره و بیت المقدس برای دو هدف زیر برگزار کند : هدف اول کاهش هزینه هائی است که دولت بریتانیا بابت وجود ادارات و پادگانهای خود در شرق می پردازد ، هدف دوم بازنگری سیاستهای بریتانیا در شرق عربی و برنامه ریزی هماهنگ و یکدست برای آینده بریتانیا در این مناطق و یافتن راههائی است که بتوان با هزینه کم ، نتیجه بهتری به دست آورد .
اگر بخواهیم علل و انگیزه این تصمیم را بررسی کنیم لازم است کمی به عقب برگردیم . پس از اعلام تصمیمات کنفرانس سان ریمو تحولات زیادی صورت گرفته بود و تغییر و تحولاتی نیز در جهان عرب رخ داده بود مانند فروپاشی حکومت دمشق ، رسیدن امیر عبدالله به قسمت شرق اردن و اعلام جنگ آنها علیه فرانسه ، انقلاب در عراق و عکس العمل شدیدی که در فلسطین پیرامون مسأله برپائی دولت ملی یهود ، ایجاد شده بود . تمام اینها مقدمه و انگیزه این تصمیم بوده اند .
در این کنفرانس مخالفت قابل توجهی از سوی شرکت کنندگان ، با چرچیل و مشاورین وی ، بر سر تصمیمات مهم ، صورت نگرفت . در این کنفرانس سه کمیته رسیدگی به مسائل را به عهده داشتند ، که عبارت بودند از : کمیته مالی ، کمیته نظامی ، کمیته سیاسی ، که کمیته سیاسی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود . لذا ریاست آن را خود چرچیل برعهده داشت و لورنس نیز نقش بسیار فعال و مؤثری داشت .
دستور کار کنفرانس سه موضوع مهم را دربرداشت : تعهدات بریتانیا در ساحل امارتهای متحد کرانه خلیج [فارس] و عدن ، مسأله عراق و مسأله فلسطین که شرق اردن را نیز دربرمی گیرد . علاوه بر سه موضوع یاد شده ، چند مسأله مالی و نظامی دیگر نیز در دستور کار وجود داشت .
امیر عبدالله طی نامه ای به چرچیل که آن وقت در قاهره به سر می برد ، به بیان انگیزه خود درآمدن به عمان پرداخته و تأکید کرده بود که قصد حمله به فلسطین را در سر ندارد و از وی خواسته بود تا در فلسطین یا هر جای دیگر با او ملاقات و گفت وگو کند " تا مراتب دوستی دو طرفه و علاقه مردم به آینده کشورشان " را به او برساند . چرچیل به او قول دیدار در بیت المقدس را داد .
صدور قطعنامه کنفرانس که به تأسیس دولت عراق و گماشتن فیصل به عنوان پادشاه بر آن ، اشاره کرده بود ، منجر به صدور قطعنامه دیگری شد که طی آن " عبدالله " به عنوان امیر منطقه شرقی اردن ، یعنی جائی که خود وی می خواست ، معرفی شده بود . در بندی که در قطعنامه پیرامون فلسطین آمده بود و محور اصلی مسأله شرق اردن بود و بحث های زیادی هم شد تا بین اداره فلسطین و اداره شرق اردن تمایزی صورت پذیرد و منطقه شرق اردن مشمول قوانین دولت فلسطین نشود تا دولت مختار بریتانیا بر آن تسلطی نداشته باشد ، زیرا فلسطین وطن ملی یهود است درحالی که قرار است در شرق اردن " عبدالله " رئیس قانونی و جوابگوی نماینده عالی مستقر در بیت المقدس باشد .
علی رغم اینکه واژه " صهیونیسم " در دستور کار کنفرانس نبود ولی موضوع آن مورد بحث قرار گرفت و کنفرانس را مسئول نمود تا تحت نظارت مختار بریتانیا ، دولت ملی یهود را در فلسطین برپا کند . در یادداشتی که اداره امور خاورمیانه وزارت مستعمرات بریتانیا به کنفرانس داد آمده بود که : " دولت فلسطین باید تحت نظارت دولت مختار باشد . "
از دیگر مسائل مربوط به فلسطین که در کنفرانس مورد بحث واقع شد عبارتند از : آینده روابط فلسطین با دیگر دولتها ، تشکیلات اداری ، مسائل قضایی و مالی آن . تعداد نیروهای نظامی بریتانیا که باید در فلسطین بمانند و تعدادی که باید از آن خارج شوند . رابطه بین " مجلس مشورتی ، که تمام اعضایش را نماینده عالی به طور فرمایشی ، انتخاب می کرد ، با " مجلس قانونگذاری " که قرار بود در آینده نزدیک از سوی نماینده عالی تأسیس گردد .
در دسامبر 1920 در کمیته اجرایی سومین کنفرانس عربی - فلسطینی ، که در حیفا برگزار شده بود ، هیئتی را انتخاب و برای رساندن مشکلات و مظلومیت اعراب فلسطین ، به چرچیل ، به قاهره اعزام کرده بود . این گروه که ریاست آن را موسی کاظم حسینی به عهده داشت ، علی رغم خواست چرچیل ، از سوی وی مورد استقبال قرار گرفت ولی او بحث بر سر مشکلات سیاسی را نپذیرفت و به هیأت نمایندگی قول داد که در 28/3/1921 در بیت المقدس با آنها ملاقاتی داشته باشد .
بدین گونه بود که تصمیمات کنفرانس قاهره ، خطوط کلی سیاست استعماری بریتانیا در کشورهای عربی را برای
سالهای متمادی ، ترسیم نمود و اساس تجزیه کشورهای عربی را پی ریزی نمود . بریتانیا بعدها ادعا نمود به تعهداتی که در طول جنگ [با عثمانی] به رهبران جنبشهای عربی داده است عمل نموده است . لورنس بعدها اضافه کرد که : " چرچیل با اقدامات خویش ، تمام وعده های ما را جامه عمل پوشاند و به تمام تعهدات مکماهون ، درباره فلسطین و شرق اردن عمل نمود . ولی در مورد بین النهرین ، قدم پیشتر نهاد و به اعراب سهم بیشتری داد و حقی را که سرهنری مکماهون برای ما محفوظ داشته بود ، به طور کامل به ما نداد " . او سپس اضافه کرد : " انگلستان باید اعتراف کند که با دست پاکی از این مسأله ، بیرون آمده است . "
مآخذ :
- صایغ ، انیس : الهاشمیون و الثورة العربیة ، بیروت 1966 .
- کیالی ، عبدالوهاب : تاریخ فلسطین الحدیث ، بیروت 1970 .
- قاسمیة ، خیره ( اهتمام ) : عونی عبدالهادی - اوراق خاصة ، بیروت 1974 .
- یفسکی ، بوندار : سیاستان ازاءالعالم العربی ، مسکو 1975 .
- بحث های کنفرانس بررسی قراردادهای بریتانیا به شماره Cab, RRo, 24/12
- Chuchill W.C. : Great contemporaries, Glasgow 196
- Garnatt, D. ( ed ) . : Selected letters of T.E. Lawrance, New York 1939
- Sykes, C. : Cross Road to Israel, London 1963
- Young, H. : The Independent Arab, London 1933
