صلاحی ( خانقاه- )

نام دو محل در فلسطین که صلاح الدین ایوبی آنها را بنا کرده است :

الف - خانقاهصلاحی در حطین :

صلاح الدین ایوبی آن را پس از پیروزی در نبرد حطین در سال 1583ه/1187م بنا کرد . جهانگرد ترک اولیاء چلبی که در قرن 11ه/17م از فلسطین دیدن کرده است سرگذشت این خانقاهرا بدین گونه نقل می کند : " سبب احیای این محل آن است که سلطان در این مکان با شیخی صالح به نام شیخ عمادالدین ملاقات کرد ، شیخ مذکور برای مبارک باد دو زانو در برابر سلطان نشست و سر بر زانوی سلطان نهاد ، سپس آخرین نفسها را کشید . شیخ در این محل به خاک سپرده شد و صلاح الدین شیخی از اهالی مغرب از پیرامون او و از اولاد فاطمیان را به سرپرستی آن محل تعیین کرد . شیخ مغربی خانقاه( تکیه ای ) بنا کرد و از اینجا ، این بنا به نام " تکیه مغربی " خوانده شد . خود شیخ منصور مغربی نیز در این محل به خاک سپرده شد . "

از جمله سرپرستان این خانقاهشمس الدین محمدبن ابی طالب انصاری صاحب کتاب تحبة الدهر فی عجایب البروالبحر ( 654 - - 727ه/1256 - - 1327م ) است که در اوایل قرن 8ه/14م عهده دار این مقام بود . وی به شیخ حطین و شیخ الربوه نیز شهرت یافت .

زمانی که چلبی از این خانقاهبازدید می کرد بیش ازصد درویش در آن مقیم بودند که در میان باغهای سرسبز و درختان لیمو و زیتون و انجیر و نخل روزگار می گذراندند . در این خانقاهمسافرین به طور رایگان سکنی داده می شدند . در سیصد قدمی این محل ، مقام پیامبر شعیب در غاری وسیع زیر صخره ها قرار دارد .

لازم به ذکر است که شیخ الربوة دمشقی زمانی که از پیروزی صلاح الدین در حطین نقل می کند ، می گوید : " و صلیبیان در نزدیکی حطین شکست خوردند ، خلق بی شماری از ایشان کشته شده و سردارانشان نیز اسیر گشته اند و بدین مناسبت در نزدیک حطین قبه ای بنا گردید که آن را قبه پیروزی نام گذارده اند . " آیا می توان گفت قبه پیروزی ، خود ، همین خانقاهاست ؟

محمد کردعلی در کتاب خطط شام درباره این خانقاهدر سال 1928 نقل می کند که : " و از بناهای فلسطین خانقاهصلاحی در روستای حطین را می توان ذکر کرد که صلاح الدین آن را بنا نمود و اکنون از آن تنها آشپزخانه و خرابه ای باقی مانده است . "

ب - خانقاهصلاحی در قدس :

قدیمی ترین خانقاهمعروف قدس است . در اصل سرای پتریکهای قریبه از کلیسای القیامه بود . صلاح الدین در سال 583ه/1187م آن را به خانقاهی مبدل ساخت و پس از آن به نام وی شناخته شد . این منزلگاه در سال 587ه/1189م وقف گردید .

سپس در سال 588ه/1192م به موقوفات آن افزوده شد و در اسناد ( اوراق ملکی ) محکمه شرعی قدس ( سجل 95 ص 424 ) ثبت است که سلطان این سرا و برخی از املاک مجاور خانقاهرا به وقف آن افزوده است . همچنان که املاک بسیاری از آن جمله حمام پتریکها و برکه ماملا و قطعه زمینی در پشت بیت المقدس وقف آن گردید .

کارشناسان امور وقفی می گویند که سلطان این اماکن را بر " مشایخ صوفیه و شیوخ و سالمندان و جوانان و بالغین و مجردین عرب و عجم... از سایر سرزمینهای الشاسعه... وقف کرده است . "

سلطان شیخی را متولی خانقاهگرداند که ناظر بر وقف نیز محسوب می شد . این مقام رفیع و منصب مهمی بود که سلطان متصدی آن را تعیین می کرد . اولین متولی این خانقاهغانم بن علی انصاری خزرجی بود . پس از او مشایخ بسیاری از بنی غانم این منصب را به ارث می بردند .

در قرن 9ه/15م و پس از آن متولی گری خانقاه را شیوخی از بنی جماعه عهده دار شدند . این خانقاهاز مراکز بزرگ تصوف بیت المقدس بود و در آن نماز و مجالس دعا و درس برگزار می گردید .

واقف ایشان را موظف می نمود که در اوقات خاصی برای تلاوت قرآن و خواندن آثار پیشوایان صوفیه در آن گرد آیند .

این خانقاههم اکنون برپاست . از صوفیان خالی است . بنای آن قدیمی و متعلق به دوره رومی هاست . اکنون از دو طبقه تشکیل شده که در شمال صاحب ملحقات و ضمائمی است .

در طبقه بالای آن ایوان بزرگی قرار دارد که در جنوب آن ، محراب واقع شده است . این بنا چندین بار بازسازی شده و منارهآن در اوایل قرن 9ه/15م بنا گردیده است . هم اکنون آل العلمی عهده دار اداره این خانقاهاست .

مآخذ :

1. نجم رائف یوسف : کنوز القدس ، مؤسسة آل البیت ، عمان 1983 .
2. حنبلی ، مجیرالدین : الاءنس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل ، نجف ، 1968 .
3. دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، بیروت 1974 .
4. عارف ، عارف : الفصل فی تاریخ القدس ، قدس 1961 .
5. عسلی ، کامل : معاهدالعلم فی بیت المقدس ، عمان 1981 .
6. dbax, VanBerchem : Curpus Inaeriptionum Aralicarum, Jerualm, Villa, Carie 1922.