حوله ( دشت - )

نام دشت حوله از دریاچه ای که قسمتی از جنوب آنرا اشغال نموده و یونانیها آنرا با نام " اولاتا " می شناختند . گرفته شده است . اسنادی که در رأس شمرا پیدا شده از این دریاچه با نام " دریاچه سمخو " نام برده و یاقوت آنرا با نام حوله ذکر کرده و می گوید که این دریاچه " ناحیه ای است بین بانیاس و صور از توابع دمشق که دارای روستاهای زیادی می باشد " .

دشت حوله در قسمت شمال شرقی فلسطین قرار گرفته و زمینی مستطیل شکل را دربر می گیرد که بین ارتفاعات محصور شده از ناحیه شرق و غرب و شمال واقع شده است . از طرف شرق ناحیه جولان سوریه و از ناحیه غرب دامنه های پایانه جبل عامل در جنوب لبنان مشرف بر دشت است اما در شمال پایین کوه شیخ و کوه غربی و دامنه های جنوبی اطراف دشت شمالی قرار دارد . جنوب دشت با یک تپه کم ارتفاع که محل برخورد دامنه غربی ارتفاعات صفد و زبانه آتشفشانی ناحیه جولان است ، از حوضچه و دریاچه طبریه جدا می شود . در پی آن خط واصل بین پلی بنات یعقوب در شرق و پل نجمه الصبع در غرب مرز جنوبی دشت حوله محسوب می گردد . اگر زمینهای باز واقع در این دشت بدون ارتفاعات بالای 120 متر از سطح دریا را جزو زمینهای دشت قرار دهیم مساحت دشت به 180 کیلومتر مربع می رسد که طولش از شمال به جنوب به حدود 24 کیلومتر و متوسط عرضش به 8 کیلومتر می رسد .

الف - شکلهای زمین :

اگر شکاف رود اردن که از قسمتهای جنوبی دریاچه حوله جدا شده و به سوی دریاچه طبریه جریان می یابد نبود ، دشت حولهبه شکل حفره بسته ای شبیه تر بود . به علت این وضع جغرافیایی که دارای پستی و بلندی زیادی است مقدار زیادی از آبها به این حفره وارد شده و به شکل دره های سیلی و جویبارها و نهرهایی که رود اردن و دریاچه حوله قبل از خشک شدن آن را تغذیه می کرد ، درآمده بود .

1 - زمین دشت حوله :

زمین دشت حوله از سطحی خیلی باز که دارای موجها و ارتفاعات مشخص بر بالای خود می باشد تشکیل شده ، و منظره پستی و بلندی به سوی قسمتهای وسطی و جنوبی دشت به وجود آمده است . علی رغم اینها می توان دشت را به سه قسمت تقسیم کرد :

1. قسمت شمالی ، عبارت از مساحتهای محصوره بین 80 و 120 متر بالای سطح دریا است . و بین روستای اندوق پائینی در غرب و مزار پیامبر هود ( ع ) و روستای منصوره در شرق و از جهت شمال و بین خطالعرض المار در روستای ناعمه در جهت جنوب قرار گرفته است . اما از جهت شرق و غرب این قسمت بین دامنه های ارتفاعات کناری دشت برامتداد منحنی مساوی ( 120 متر ) که در ابتدای مرزهای دشت باز است قرار گرفته است .

[[ پرونده : | ج 2 ، ص 291 ]]

اصلی ترین خصوصیت این قسمت از دشت حوله این است که زمین از شمال به جنوب دارای شیب آشکاری بین 1 : 100 می باشد . این شبی خیلی ملایم است و هیچ انقطاع یا پستی جغرافیایی در مسیر آن دیده نمی شود . اما زمین دارای ناهمواری مخفی است که در بلندیهایی که از چند متر تجاوزنمی کند پدیدار است . خطوط آبها و جویبارها از این ارتفاعات عبور کرده و راه خود را از بین بلندیهای دارای مساحت زیاد و ارتفاع کم باز می نماید که این امر منجر به پوشیده شدن قسمت شمالی دشت حوله به وسیله شبکه ای از آبهای بسیار انبوه شده که متوسط آن بین چهار الی پنج کیلومتر از مجاری آبها برای هر کیلومتر مربع می باشد و این نسبت انبوه به علت بارش بسیار شدید می باشد که در جویبارهای تند و روان حرکت نموده و رودهای بانیاس و الدان و حاصبانی و بریفیث ( رود مرجعیون ) یا چشمه های کم اهمیتی را تغذیه می کند که مشتمل بر ابتدای رودها و جویبارهای زیادی که منابع رودهای چهارگانه فوق می باشد و یا جویبارهای مستقل که به سوی جنوب جریان یافته و برای خود مجرای خاصی را به وجود آورده و به مردابهای دریاچه حوله قدیم می ریزد . مجاری آب دره هایی در سطح دشت به عمق یک تا دو متر ایجاد می نماید و عمق دره ها به سوی شمال هر چقدر که ارتفاع زمین بیشتر شود و میزان شیب افزایش یابد بیشتر خواهد شد . رود بانیاس در نزدیکی روستای عباسیه شکاف کوچکی که متوسط ارتفاع دو طرف آن تقریبا به پنج الی هفت متر می رسد ایجاد کرده است .

1. قسمت وسط : نام گذاری دشت عربی غوارنه منسوب به قبیله ای است که قبل از اشغال این سرزمین توسط صهیونیستها در آن ساکن بوده اند . این قسمت از جنوب خط عرضی روستای ناعمه تا اطراف مردابهای دریاچه حوله سابق ، یعنی تا خط عرضی روستای خیام الولیه ، امتداد یافته است . این قسمت بین ارتفاعات سوریه در شرق و لبنان در غرب محصور شده . متوسط اختلاف ارتفاع بین شمال و جنوب این قسمت به پنج متر در مساحتی حدود هفت کیلومترونیم می رسد ، یعنی متوسط شیب در حدود 1 : 500 ، که نسبت به شیب سطح قسمت شمالی شیب ضعیفی است . بنابراین سطح قسمت وسطی بسیار باز بوده و تقریبا اختلاف ارتفاع در آن به چشم نمی خورد . تنها ارتفاعی که نظر جلب می نماید تپه باستانی است که در 5/1 کیلومتری جنوب روستای ناعمه قرار گرفته و در حدود چهار الی پنج متر از سطح دشت قرار گرفته است . در آن به جز گودالهای جویبارها و مجراهای کوچک آب که جریان آب در سطح دشت را ایجاد کرده چیزی دیده نمی شود . و این مجاری در جویبارهای بزرگ از دو متر تجاوز نمی کند . تراکم شبکه آبی در این قسمت از دشت ندک است به این علت که مجاری آب با حجمهای مختلف که از شمال و قسمتهای شرقی و غربی می آید و به صورت رودهای نسبتا بزرگ مانند رود اردن و رود کالی و رود بر یغیث پدیدار می شود . اما رودخانه طرعات یا ( الطور ) شاخه ای از رود اردن است که در نزدیکی صالحیه در نیمه قسمت میانه دشت از آن جدا می شود .

و از ویژگیهای مخصوص قسمتهای شرقی پیدا شدنبلندیهای کوچک است که به دامنه های ارتفاعات سوریه چسبیده اند و در قسمت غرب به سوی دشت حوله گسترده شده اند . این بلندیها بادزنی شکل در محل خروج توده های سیلی که از جولان می آیند واقع شده اند ، ازناحیه ژئومورفولوژی به جز بلندیهای بادزنی شکل در دهانه سیلابها و جویبارهای کوچک آن طور که در منطقه مقتخره هست وجود ندارد . اختلاف ارتفاع بین ابتدا و انتهای این بادزنهای به حدود 15 متر می رسد ، که باعث شده پدیده های جغرافیایی در قسمتهای دشت شرقی نمود بیشتری داشته باشد . نشانه های مثابه آن در اطراف دشت غربی وجود دارد اما این نشانه ها کوچک و به طور کلی پراکنده می باشند .

1. قسمت جنوبی : این قسمت نزدیک به نصف مساحت کل دشت حوله را دربرگرفته . و علی رغم انسجام کلی بین قسمتهای سه گانه و اختلاف آشکاری با سایر قسمتهای ذکر شده از نظر شکلهای سطح زمین دارد . علت این اختلاف پوشیده شدن بیشتر سطح قسمت جنوبی با یک پوشش آبی مشتمل بر دریاچه حوله و مردابهایی در شمال و شمال غربی می باشد . مساحت دریاچه در حدود 14 کیلومترمربع و مساحت سطح زیر آب رفته مردابها به 25 - 30 کیلومترمربع می رسد . این مساحتها به ویژه مساحت مرادبها متغیر است . این تغییر بهخاطر زیاد بودن آبنهای است که از شمال و شرق وغرب به سوی آن می آید و به خاطر تغییر میزان بارانها و برفهای ذوب شده ای است که جویبارها و چشمه ها را تغذیه کرده و از این سال تا سال بعد تغییر می کند . اختلاف ارتفاع مردابهای شمالی و کرانه های دریاچه حوله به حدود 3 - 4 متر در مسافتی حدود 8 کیلومتر می رسد ، یعنی شیبی بین ا : 2000 - 26600 . اما سط دریاچه در ارتفاع 70 متر از سطح دریا قرار گرفته و این کمترین مقدار برای کل دشت به جز مجرای رود اردن که از انتهای جنوبی دریاچه خارج شده ، می باشد . دریاچه به شکل مثلثی است که در ضلع جنوب شرقی دشت حوله قرار گرفته و با فاصله بسیار کمی به ارتفاعات حاشیه ای شرقی نزدیک است به صورتی که از حاشینه های غربی دور شده تا زمینه را برای وسعت دشت که به تدریج به سمت غرب و جنوب و جنوب غربی در منطقه عرب زبید و حسینیه تا ارتفاع 120 متر بالا از سطح دریا مرتفع می گردند باز نماید . تپه ها و ارتفاعات واقع در جنوب دریاچه نیز به هم نزدیک هستند به گونه ای که آبهای دریاچه را در خوضچه مثلثی که منتهی الیه جنوبی دشت حوله را تشکیل می دهد محاصره می کنند .

مساحتهای آزاد از آبهای مردابها و دریاچه با دو نوار از زمینهای دشتی غربی و شرقی که به سوی دامنه های ارتفاعات مشرف بردشت در حرکتند ، محدود می شوند . نوار غربی نسبتا عریض است و به سوی جنوب تا منطقه عرب زبید افزایشمی یابد . و نوار شرقی خیلی تنگ است ، و عرض آن بین 5 ، 0 - 1 کیلومتر در نوسان است . و به استثنای زمینهای منطقه عرب زبید - حسینیه برجستگیهایی که در این دو نوار به چشم می خورد نقشه هایی است که به سوی درپاچه و مردابهایش پیش می روند . قابل توجه است که اینها در امتداد نوار شرقی بیشتر و شدیدتر می گردند . و در خروجی دره ها و جویبارهای کوتاه که از ناحیه جولان می آیند متمرکزترند و در سواحل دریاچه و مردابهایش شکل تالابهای مشخص و در نیز خروجی دره حنظل و دره فاجر مرکز جولان می آیند شکل خاصی می گیرد .

به این ترتیب قسمت جنوبی دشت حوله حوضی است که تمام آبهای دشت در آن جمع می گردد در حالی که قسمت شمالی منطقه منابع و شبکه انبوه آبها بود و قسمت وسط منطقه پشتیبانی و عبور این جویبارها بود . علاوه بر آبهای شمال که به سوی جنوب در حرکتند مقدار دیگری از آبها از چشمه سارها و دره ها و رودها به منطقه مردابها ختم می گردند ، مانند آبهای دره عروس و رود بارد و دره حنداج و دره و قاص که از غرب می آید ، یا آبهای دره حنظل و دره فاجر و دره جلیبینه که از شرق می آیند .

دشت حوله نسبت به مجرای رود اردن منطقه تجمع آبهای منابع بالایی دشت و منطقه تخزین که رود مذکور با یک مجرا از آن خارج می گردد می باشد .

1. ارتفاعات حاشیه ای :

اگر دشت حوله را ارتفاعات حاشیه ای در برگرفته بین اطراف و دامنه ههای آن محاصره نکرده بود ، این دشت اوضاع جغرافیایی ذکر شده را نداشت . این ارتفاعات حاشیه ای عبارتند از ارتفاعات شرقی و غربی و شمال و جنوبی که بین حوضچه حوله و طبریه فاصله می اندازد .

1. ارتفاعات شرقی : این ارتفاعات در منابع مختلف بنام ارتفاعات جولان یا ارتفاعات سوریه معروف است . علت این نام گذاری به خاطر انطباق این نام با منطقه و همچنین شکل پستی و بلندی تپه آن است . این ارتفاعات در افق شرقی دشت حوله به شکل دیوار جغرافیایی ظاهر می شود که ناگهان بر بالای سطح عمومی دشت با ارتفاع 220 متر سپس 32 متر و بعد 420 متر در جنوب نهایتا 300 متر به سمت شمال و شمال شرقی قرار می گیرد . در امتداد این قسمت نمای جغرافیایی شیبهای نسبتا شدیدی که نسبت آنها حدود 1 : 10 می رسد بسیار به چشم می خورد . و گاهی این مقدار به 1 : 5 افزایش می یابد که گاهی تبدیل به میلچه عمودی می گردد ، نسبت شیب به سوی شمال - شمال شرقی کاهش می یابد به طوری که خاصیت دیوار بودن را از دست می دهد . این برهنگی جغرافیایی تنها در اطراف بلندیهای جولان که مشرف بر دشت است به چشم می خورد . ارتفاع بلندیهای جولان به سمت شرق تا کوههایجولان افزایش می یابد . شیب سطح بلندیهای جولان به سوی غرب کمک کرده که آبهای باران و ذوب برفها به صورت سیل به دشت حوله و اطراف شرقی آن منتهی گردد . این سیلها برقسمت برهنگی جغرافیایی تند و سریع شده و دره هایی که حفر نموده را تراش می دهد و باعث می شود این دره ها در دامنه های برهنگی عمیق شده و شکل گلوگاه و دره های عمیق تنگ و کوتاه به خود بگیرند ، و همین حالت در مجاری پائین دره های جلیبینه و فاجر و حنظل و غرابه نیز دیده می شود .

[[ پرونده : | ج 2 ، ص 293 ]]

دشت حوله سطح اصلی آبهای سطحی برای قسمت بزرگی از آبهای بلندیهای جولان و بسیاری از چشمه هایی است که از آبهای نفوذ کرده در صخره های بلندیها در امتداد خط تلاقی اراضی دشت یا پایه های دامنه های بلندیها را تغذیه می کند . ( نک : چشمه های آب ) .

همچنین ارتفاعات شرقی مانع جغرافیایی و یک پوشش استراتژیکی مهمی نسبت به کسی که بر دشت سیطره دارد به وجود می آورد . ولی این ارتفاعات منبع خیر و حاصلخیزی برای دشت حوله است زیرا آب و خاک حاصلخیزی که توسط سیلابها و باران از سطح بلندیهای جولان به سوی دشت سرازیر می شود و ته نشین می گردد را برای دشت فراهم می کند . به خاطر نقش استراتژیکی - نظامی که این ارتفاعات در امتداد مرزهای سوریه و فلسطین دارا می باشد . دارای اهمیت زیادی درنبردهای عربی - اسرائیلی است .

1. ارتفاعات غربی : در حاشیه های غربی دشت حوله برهنگیهای جغرافیایی در مقابل تمامی ارتفاعات شرقی قرار گرفته که خودش محور عمودی است و دارای امتداد شمال جنوب است . دو برهنگی به صورت عمومی مشابه یکدیگرند در حالی که دارای اختلافات و تفاوتهای نیز هستند که مهمترین آنها این است که برهنگی غربی دارای بلندی بیشتر است . میزان بلندی ارتفاعات این برهنگی از جنوب به شمال عبارت است از 200 متر - 350 متر پس 600 متر سپس 650 - 700 متر بالاتر از سطح حوله . شیبهای ارتفاعات غربی بلندتر از شیبهای ارتفاعات شرقی است به طوری که این شیبها بین 1 : 3 - 1 : 4 در نوسان است . و در بعضی از قسمتها حالت بیلچه عمودی به خود می گیرد ، مخصوصا در غرب خالصه و دامنه مشرف بر آن .

ادامه این ارتفاعات به صورت دیوار طبیعی بدون انقطاع در مسافتهای طولانی تر از ارتفاعات شرقی از خصوصیات ارتفاعات غربی است . به استثنای بعضی دره های کوچک و کوتاه ، مانند دره عروس و دره لوز ( بادام ) منطقه مقابل قسمت جنوبی و وسطی دشت حوله خالی از دره های فرورفته در داخل ارتفاعات غربی است . در انتهای شمال و جنوب شکل فرق می کند . در انتهای شمال دره اسبدانی دیوار ارتفاع را شکافته و رأس خود را در ضمن ارتفاعات به سوی شمال غربی کشیده ، امری که باعث جدایی تجمع کوه مرج الجوائی از ارتفاعات غربی به وسیله یک دره تنگ عمیق شده این است که بر آن صخره های بیلچه مانند عمودی مشرف است که ارتفاع آن بین 20 و 60 متر در نزدیک روستای هونین و جنوب شرقی آن در نوسان است . اما این برهنگی همچنان شکل دیوار جغرافیایی مهمی را در شمال تشکیل می دهد . و برخلاف آن برهنگی در انتهای جنوبی به پایان می رسد و به تعدادی از دره های زیاد که بزرگترین آنها دره خلاج و دره وقاص و منابع بالایی است از بین آنها می گذرد . این دو دره مذکور در داخل ارتفاعات غربی و در کوههای جلیل بالا فرو رفته اند ، امری که عبور شیب در قسمتهای جنوبی را آسان نموده . تنها این نیست بلکه شیب در جنوب به سوی غرب و جنوب غربی عقب می نشیند تا از آن به بعد به کوههای صفد برخورد نماید .

این ارتفاعات غربی و شیب تند آن بر قسمت باز دشت حوله در حقیقت دامنه های شرقی جبل عامل لبنان و انتهای شمال شرقی کوههای جلیل بالا در فلسطین می باشند . و اما قسمت وسیع شیب تابع جبل عامل است به ویژه شیب شهر در وسط و شمال . و اما قسمت جنوبی قطع شده از شیب تابع کوههای جلیل بالاست .

در نمای غربی مخروطهایی در نزدیک خروجیهای دره ها ، برعکس طرف مقابل ، حتی در نزدیکی خروجیهایدره های نسبتا مهم هستند . چیزی ظاهر نیست مگر ابتدای رسوبهای آبهای جاری ، اما زبانه های مخروطی به طور نمونه نزد خروجیهای دره حنظل و فاجر در شرق در این نما نظیر ندارد . علت آن برمی گردد به کوتاهی دره ها و مجراهای سیلها و آبهای فروریخته از جبل عامل به علت شیب شدید دامنه های جبل عامل شرقی و همچنین واقع شدن خط تقسیم آب جبل عامل در نزدیکی نمای غربی - بلکه در رأس و قله نما و ارتفاعات غربی ، بر خلاف آنچه در ارتفاعات شرقی است به طوری که خط تقسیم آبها دور از لبه قرار گرفته و در قله های ارتفاعات جولان که بین دشت حوران در شرق و بلندیهای جولان و دشت حوله در غرب فاصله انداخته است . علاوه بر آن کاهش مقداری آبها فروریخته از ارتفاعات غربی به سوی دشت . اما این مانع پیدایش مقدار زیادی از چشمه ها در امتداد دامنه های ارتفاعات مذکور که از آبهای درونی صخره هایی کلیسی - دولومیتی در جبل عامل تغذیه می شوند ، نمی گردد .

1. ارتفاعات شمالی : متشکل از کوههای غربی سرزمینهای شام از دو سلسله متوازی می باشد که بین آن و دره فاصله می اندازد . این دوسلسله به هم نزدیکتر و بین آن دو متشکل از تپه ها و پشته هایی است که بین قسمتهای دره فاصله می اندازند . این وضعیت در ارتفاعات واقع در شمال دشت حوله نیز به چشم می خورد به طوری که شکاف واقع بین انتهای جبل الشیخ و انتهای کوههای لبنان غربی در منطقه مرجعیون - راشیا تنگ می شود ، و در آن بلندی جبل غربی که بین دشت بقاع جنوبی و دشت حوله به چشم می خورد . انتهای جبل الشیخ و کوه غربی و اطراف کوههای لبنان غربی و جبل عامل به شمال دشت حوله می رود و به شکل تپه ها و کوههای کوتاه که ارتفاع آنها بین 300 متر و 400 متر و 500 متر و مخصوصا در انتهای شمال غربی دشت می باشد ظاهر شده است . به این دلیل ارتفاعات شمالی مشرف بر دشت حوله به تدریج به سوی جنوب کاهش می یابد تا اینکه با قسمت شمال دشت بدون انقطاع از نظر شیب برخورد می نماید .

این ارتفاعات مجرای رود حاصبانی که دره خود را در وسطش از شمال به جنوب حفر نموده می شکافد در حالی که رود بانیاس دره اش در ارتفاعات قسمت شمال شرقی را می شکافد و لبه های بلند و عمودی را بر مجرای رود رسم می نماید . و اما در شمال غربی آبهای رود عیون ( مرج عیون ) بریغیث خط سیرش رابه سوی جنوب ادامه می دهد . این مجاری رودخانه ای در قسمتهای بالایی با شیب تندشان و وجود آبشارهای کوچکی که مهمترین شان آبشار تنبور بر رود عیون نزدیک المطله می باشد متمایزند .

همچنین ارتفاعات شمالی دارای ارتفاع کمتر و شیبی ضعیف تر از ارتفاعات شرقی و غربی می باشند که عبور از دشت وآمدن به سوی دشت از این راه را کم آسان و راحت تر می نماید .

1. ارتفاعات جنوبی : وضعیت جغرافیایی در جنوب دشت با وضع ارتفاعات شمالی اختلافی ندارد جز اینکه ارتفاعات در جنوب تپه های کوتاهی هستند ( 250 - 300 متر ) و در مجموع درگاه کوچکی را تشکیل می دهد که بین حوضچه حوله به ارتفاع 70 متر در شمال و حوضچه طبریه به ارتفاع 212 متر در جنوب فاصله می اندازد . با اینکه مسافت خروجی رود اردن از دریاچه حوله و مصبش در دریاچه طبریه متجاوز از 17 کیلومتر نیست اما این قسمت از رود دارای شیب تندی است که نه تنها دره عمیق و تنگی را ترسیم می نماید ، بلکه چسبیده به دامنه های ارتفاعات شرقی مشرف بر دشت و دره می باشد .

ب - ایجاد دشت و سیر تکاملش :

برجستگیهای سطح زمین یا در نتیجه عوامل درونی ( عوامل ساختمانی - تکتونی ) ایجاد می شود یا در نتیجه عوامل خارجی ( عوامل ژئومورفولوژی - آب هوایی ) . و گاهی اوقات عوامل خارجی و داخلی باتناسب متفاوتی در شکل گیری برجستگیها نقشی دارند . دشت حوله با اشکال سطحی زمین آن که گفته شد ، در درجه اول ناشی از عوامل درونی است . این عوامل حرکتهای ساختمانی است که خطوط و برجستگیهای جغرافیایی سرزمینهای شام در امتداد دره انهدامی سوری - آفریقایی را ترسیم نموده است . دشت حوله آخرین حفره انهدامی در شمال فلسطین است که بدون ارتفاعات احاطه شده در زمین فرو رفتند .

این حرکات انهدامی را مواد دفع شده آتشفشانی خصوصا در شمال فلسطین ، همراهی کرد و منطقه فاصل بین دشت حوله در شمال و دریاچه طبریه در جنوب را پوشانده است . این رویداد در پایان دوره سوم زمین شناسی و آغاز دوره چهارم اتفاق افتاده است و ظاهرا این جریان در دو مرحله انجام شده که منجر به تشکیل درگاهی از پستی و بلندی واقع در جنوب دشت حوله و سپس تبدیل دشت حوله به حوضچه ای بسته گردیده که دریاچه وسیعی را در خود جای داده و بیشتر زمینهای دشت که در پشت این سد طبیعی قرار گرفته را می پوشاند . و به خاطر رسیدن سطح آ ب دریاچه پشت سد به ارتفاعی که بلندتر از مجرای خروج آب سد است ، آبهای دریاچه از طریق مجرای رود اردن به حوضچه طبریه که پائین تر از آن قرار گرفته روان شده است . چون اختلاف ارتفاع بین حوله و طبریه زیاد است آبهای رود با سرعت جریان یافته و دره خود را بیشتر حفر نموده و عمیق می سازد ، و این امر به خالی شدن قسمت زیادی از آبهای دریاچه حوله قدیم کمک کرده است و چیزی از آن به جز دریاچه حوله و مردابهایش در قسمت جنوبی دشت حوله باقی نمانده است . در نتیجه این وضعیت طبیعی مواد نرمی از رسوبات دریاچه ای و باقیماندهرودخانه ای مربوط به دوره چهارم زمین شناسی در سرزمین دریاچه قدیم و جدید ته نشین شده است . در منطقه مردابها و آبهای ضحله یک منطقه نرم مردابی ایجاد شد ، همچنین در زمین دشت باقیمانده ، مواد نرم و رسوبات دریاچه ای زیاد شده است . در حالی که صخره های بازالتی خارج شده ارتفاعات شرقی و جنوبی و صخره های رسوبی کلسیتی - دولومیتی ارتفاعات غربی را تشکیل داده است .

ایجاد دشت حوله و مراحل تکاملی آن یک مرحله حادثه طبیعی منحر به فرد از نوع خود در فلسطین است و نظیری برای آن به جز در دشت غاب در سوریه در امتداد دره انهدامی سوری - آفریقایی وجود ندارد . و با اینکه انسان اقدام به خشک کردن دریاچه و ایجاد کانالهای آبیاری و سعی در بهره وری زمین برای کشاورزی کرده است ، مساحتهای خشک شده دشت از پدیده فرسایش و خرابی سطح خاک به سبب خشک کردن و از بین رفتن آبها از جسم خاک به وسیله کانالها و تبخیر ، رنج می برد .

ج - فعالیت اقتصادی در دشت حوله :

حد متوسط حرارت سالانه در دشت حوله بین 21 - 20 می باشد . و متوسط آن در گرمترین ماه یعنی تیر به 27 - 25 می رسد و کمترین آن دی ماه به 14 - 12 می رسد . و اما بارانهای سالانه بین 400 و 600 میلیمتر است و تبخیر سالانه به 000/1 - 200/1 میلیمتر می رسد ( نک : آب و هوا ) . این وضعیت آب و هوایی بامقدر هدررفتن آبهای دشت که سالانه بالغ بر 740 میلیون مترمکعب است با زمینهای دشتی و خاک رسوبی حاصل خیز قابل کشاورزی آن ارتباط دارد ، و باعث شده که توان اقتصادی برای دشت حوله در زمینه کشاورزی و پرورشی حیوانات و قابلیت جذب انسان این مکان از فلسطین و سکونتش از قدیم الایام تصور شود . در منطقه پل دختران یعقوب و سایر نقاط دشت بقایای انسان اولیه کشف شده است . مقدسی ( 985 م ) ذکر می کند که پنبه در حوله کشت می شد و صنایع حصیرسازی در آن فعال بوده است و دیگران دشت حوله را با عراق جنوبی از نظر کشت برنج مقایسه کرده اند . و یاقوت ذکر کرده که ناحیه حوله " دارای روستاهای زیادی است " .

حوله در زمان حاضر منطقه کشاورزی مهمی است که حبوبات و ذرت زرد و سبزیجات و میوه جات و علوفه تولید می کند و به سبب مناسب بودن شرایط آب و هوایی دشت بهترین سبزیجات در آن تولید می گردد . در دشت حیواناتی چون گوسفند و گاو پرورش می یابند . اما تعداد گاومیشها پس از خشک کردن مردابها کاهش یافته اند . و در آبهای حوله ثروت ماهیگیری عظیمی نهفته است که منبع درآمد اقتصادی ساکنان پراکنده دشت در روستاهای کوچک اطراف دشت در نزدیکی دامنه های ارتفاعات حاشیه ای ، می باشد . و همچنین قسمتشمالی ( نک : ماهیها ) مانند روستاهای خالصه ، تل حی ، الزوق التحتانی ، عباسیه ، حمراو خیام الولید و غیره می باشد .

مآخذ :

1. حموی ، یاقوت : معجم البلدان ، حوله ، بیروت 1957 .
2. دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، ج 1 ، ق 1 و ج 6 و ق 2 ، بیروت 1973 و 1974 .
3. نقشه فلسطین : مقیاس 000,501 تابلوهای حوله ، مرجعیون ، فیق ، بنت جبیل و صفد .
4. نقشه زمین شناسی فلسطین : مقیاس 000,2501 .