اردن ( ، استراتژی اسرائیل نسبت به شرق - )
صهیونیسم جهانی ، قبل از تشکیل اسرائیل در سرزمینهای اشغالی فلسطین ، در ارتباط با شرق اردن همانند لبنان و ارتفاعات جولان دارای اهداف و مطامعی بود و اشغال این منطقه را برای تأمین آنچه که به نام مرزهای امن از آن نام می برد ، ضروری تشخیص می داد . طراحان صهیونیسم آرمانهای توسعه طلبانه خود در این منطقه را چنین بیان کرده اند :
" اشغال منطقه شرقی شامل " کرانه غربی اردن " ، " المثلث " ، " تپه های الخلیل " و " کرانه شرقی " از جمله مناطق صحرای نقب به اسرائیل امکان می دهد تا مرزهایی با عراق و عربستان سعودی داشته باشد . "
این اهداف و مطامع در نخستین ترسیم اسمی کشور اسرائیل که مورد نظر صهیونیسم بود در یادداشتی که سازمان صهیونیسم جهانی در سوم فوریه 1919 خطاب به مجلس اعلای کنفرانس صلح پاریس ارسال داشت به وضوح مشخص شده بود . در این یادداشت مرزهای شرقی فلسطین چنین ترسیم شده است :
" خطی در شرق اردن به موازات راه آهن حجاز و در غرب آن به خلیج عقبه منتهی می شود... و دشتهای حاصلخیز واقع در شرق اردن ، از دیرینه ترین دورانهای تورات ، از لحاظ اقتصادی و سیاسی به اراضی واقع در غرب رودخانه مرتبط بوده است . " اهداف و مطامع صهیونیسم و تأکید بر تملک شرق اردن ، محدود به ارائه این یادداشت نشد بلکه مجددا این سازمان در ششم دسامبر 1919 منافع خویش در اردن را به نحو زیر مشخص ساخت :
" حقیقت اساسی در مورد مرزهای فلسطین این است که باید آبهای لازم برای آبیاری و تأمین نیروی برق را به داخل این مرزها هدایت کرد که شامل بستر رودخانه لیطانی و منابع آبهای اردن و برفهای جبل الشیخ می شود " جنبش صهیونیسم به ارسال یادداشتهای یادشده اکتفا نکرد و در سال 1919 هیأتی را به ریاست دکتر " حیم وایزمن " برای بیان مطامع و ادعای تاریخی خود بر شرق اردن به کنفرانس صلح پاریس اعزام داشت . این هیأت از کنفرانس خواست تا حق تاریخی یهودیان در سرزمینی شامل فلسطین ، شرق اردن و جنوب لبنان و کوه حرمون را به رسمیت بشناسد .
بن گوریون یکی از رهبران صهیونیسم نیز در رابطه با شرق اردن خطاب به هفدهمین کنگره صهیونیسم اظهار داشته است :
" در فلسطین شرقی ، زمینهای وسیع تری وجود دارد که خالی از سکنه می باشد . رودخانه اردن الزاما مرز دائمی هجرت و اسکان ما نیست . بدون تعدیل سند قیمومیت ، ما می توانیم تقاضای حق ورود به شرق اردن و اسکان در آن کنیم ، زیرا بستن آن به روی ما ، مغایر متن فعلی سند قیمومیت است و این امر نیاز شدید اقتصادی منطقه ای بسیار حاصلخیز اما کم جمعیت را که دچار ورشکستگی اقتصاد می باشد را رعایت نکرده است "
جنبش صهیونیسم در ادامه این سیاست ، یادداشت دیگری برای کمیسر عالی انگلستان ارسال کرد و در آن اعلام داشت که " ساکنان فلسطین به اتفاق آراء اصرار دارند که مرزهای شمالی باید شامل منطقه جنوبی لیطانی و تمامی منطقه دره اردن و همه نهرها و رودهای آن باشد و از کمیسر عالی می خواهند که اقدامات لازم را در این زمینه مبذول دارد "
اسناد و مواضع یادشده بالا به خوبی روشنگر این نکته است که صهیونیسم در ارتباط با اردن از ابتدای فعالیت خود اهداف زیر را مورد نظر داشته است :
- تسلط بر شرق اردن ، تقریبا شامل تمامی شهرهای آن از جمله عمان که دربرگیرنده اکثریت مردم آن است .
- دستیابی به راه آزاد دریای سرخ و تأسیس بنادر در خلیج عقبه .
- بهره برداری از منابع آبی اردن جهت آبیاری کشاورزی و تأمین نیروی برق .
پس از تأسیس اسرائیل ، رژیم صهیونیستی سعی کرد در تحقق استراتژی خود نسبت به شرق اردن و اشغال آن ، گامهای تازه تری بردارد و حتی بعضی از رهبران آن ، شعار تملک دو کرانه رود اردن برای اسرائیل را سر دادند . این شعار همواره در محافل صهیونیستی مطرح بوده است و حتی کنیست نشینان صهیونی از آن حمایت کرده اند و مسؤولین اسرائیل نیز بارها با توسل به تهاجم گسترده تبلیغاتی ، سیاست توسعه طلبانه خود را در ارتباط با کرانه غربی اعلام داشته و روی وضعیت جغرافیایی و استراتژیک ناشی از جنگ 1948 تأکید ورزیده اند و مدعی هستند که اولاً چنین وضعیتی نه تنها تأمین کننده مرزهای امن نیست بلکه تهدیدی مستقیم برای مناطق صنعتی و پرجمعیت به شمار می رود و ثانیا وطن اصلی فلسطینیان سرزمین اردن است و نه کشور فلسطین .
اسرائیل پس از ادعای مالکیت کرانه غربی و شرقی رود اردن ، در پیروی از این سیاست به یک سلسله عملیات در مناطق مرزی خود با اردن دست زد و زمینه اشغال کرانه غربی رود اردن را فراهم کرد تا اینکه در سال 1967 این منطقه را نیز به اشغال خود در آورد . پس از آن موشه دایان وزیر جنگ اسرائیل صراحتا اعلام کرد که " کرانه شرقی اردن و لبنان و سوریه ، طعمه بعدی اسرائیل خواهد بود . "
اظهارات و مواضع موشه دایان که خلاصه شده سیاست و استراتژی اسرائیل نسبت به شرق اردن و دیگر مناطق آن بود در زمانهای بعد نیز از سوی مسؤولین اسرائیل تکرار شد به ویژه بر روی کرانه غربی رود اردن صهیونیستها تأکید زیادی کردند و اعلام داشتند که این منطقه بخش جداناشدنی اسرائیل است . حتی آمریکا از این سیاست حمایت نمود و مشترکا با اسرائیل در فرایند صلح خاورمیانه طی یازده دور مذاکره مستقیم و دو جانبه اعراب با اسرائیل از کرانه غربی اردن به عنوان منطقه مورد اختلاف اعراب و اسرائیل یاد کردند و نه سرزمینی که به اشغال اسرائیل در آمده است و می بایست طبق قرار قطعنامه 242 شورای امنیت تخلیه گردد و به اعراب بازپس داده شود .
پس از آن نیز استراتژی اسرائیل نسبت به شرق اردن با توجه به عدم توانایی اش در تحقق اهداف اصلی صهیونیسم ، به یک استراتژی مرحله ای تبدیل شد که دارای سه خط اساسی زیر است :
- تلاش برای قانونی کردن کرانه غربی رود اردن به عنوان گامی مرحله ای در راه سیاست کامل خویش نسبت به شرق اردن . این رژیم و حامی آن آمریکا در راستای این استراتژی هیچ گاه حاضر به اعتراف در مورد اشغال کرانه غربی رود اردن نشدند و فقط طی چندین دور گفت وگوی مستقیم با اعراب نوعی خودمختاری محدود برای فلسطینیان ساکن این منطقه قایل شدند و حتی در دور دهم مذاکرات صلح از کرانه غربی رود اردن به عنوان مناطق مورد اختلاف اسرائیل با اعراب یاد کردند .
- اردن به عنوان کشوری که متعلق به فلسطینیان است مطرح شود و به صورت پایگاه و مسکن اساسی آوارگان فلسطینی در آید که در صورت اجرای این سیاست ، مشکل آوارگان فلسطینی به عنوان یک مشکل انسانی و قومی در برابر جامعه جهانی و عربی پایان خواهد یافت و هویت قومی و ملی فلسطینیان و حقوق قانونی آنها در خصوص سرزمین فلسطین در جامعه اردن استحاله شده و نهایتا از بین خواهد رفت .
- حفظ رژیم هوادار غرب و آمریکا در اردن به منظور تضمین امنیت مرزهای اسرائیل و سرکوب جنبشهای مبارز و رهایی بخش ضد صهیونیستی اعراب در داخل و خارج از اردن ، تا آنجا که شرایط و امکانات این رژیم قادر به حفظ امنیت اسرائیل باشد . همان طور که در سپتامبر سال 1970 به کشتار فلسطینیان اقدام کرد و پس از آن نیز صدها بار از عملیات انقلابیون فلسطینی از داخل اراضی اردن علیه اسرائیل جلوگیری کرده است . در این خصوص ایگال آلون یکی از مسؤولان جنبش صهیونیسم و مسؤول اسکان یهودیان در فلسطین در کتاب خود به نام " کار ارتش اسرائیل " ضمن تأکید بر ضرورت وجود رژیمی طرفدار غرب و اسرائیل در اردن گفته است : هرگاه اردن وارد پیمان نظامی با هر کشور عربی شود و استقرار نیروهای بیگانه در کشورش به ویژه در کرانه غربی رود اردن را اجازه دهد ، اسرائیل به جنگ با اردن خواهد شتافت .
مآخذ :
- استراتژی صهیونیسم در منطقه عربی و کشورهای همجوار آن ، " موسسة الارض " ویژه مطالعات فلسطینی ، انتشارات بین الملل اسلامی .
- ابوالغد ، ابراهیم : تهوید فلسطین ، ترجمه عربی دکتر اسعد رزوق ، مرکز ابحاث منطقه التحریر الفلسطینیة ، فوریه 1972 .
- گزاری خبری خبرگزاری وفا ، شماره 1000 ، به تاریخ 10/3/1983 .
- مجله الارض ، شماره اول ، 21/9/1979 .
- مجله فلسطین ، بخش ششم ، شماره 17 .
